سنجش و ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی در شهر ویس با استفاده از مدلPROMETHEE
نویسندگان :
خلاصه :
چکیده
با توسعه و گسترش شهرها در کشورهای پیشرفته و روبهپیشرفت، مطالعه کیفیت زندگی به ابزار مهمی برای برنامهریزی و مدیریت شهرهای پایدار و قابل زیست تبدیلشده است. هدف اصلی این پژوهش سنجش میزان کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس است. نوع و روش تحقیق، ترکیبی از روشهای اسنادی و پیمایشی بوده و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری اطلاعات استفادهشده است. جامعهی آماری پژوهش را کلیهی خانوارهای ساکن در شهر ویس تشکیل میدهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۳۱۷ نفر تعیین گردیده است.در سنجش کیفت زندگی در سطح شهر ویس از شاخصهای عینی شامل: ۴ شاخص اصلی و ۳۶ زیر شاخص استفادهشده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که در بررسی کیفیت زندگی منطقه مولحه با استفاده ا مدل Prometheeدر سطح شهر ویس، شاخص کالبدی با Phi+=0333، کمترین میزان و شاخص اجتماعی با Phi+=3167 کمترین میزان را دارا بوده است.مدل تحلیل واریانس چند متغیره نابرابری بین محلات در برخورداری را با سطح اطمینان ۹۹ درصد مورد تائید قرار میدهد. همچنین آزمون t تک نمونهی نشاندهنده این است که سطح کیفیت زندگی در مناطق شهر ویس کمتر از حد متوسط ارزیابیشده است. با استفاده از رگرسیون چندگانه ۶۳ درصد از بالا بودن کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس ناشی از شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی است. نتایج حاصل از تحلیل مسیر نشان میدهد که متغیرهای اجتماعی با
۴۳/۰ بیشترین آثار را در بالا بردن میزان کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس داشته است. ارائه خدمات درزمینهی مسکن بر اساس استانداردها و ضوابط موجود در شهرسازی و توجه به معیارها و شاخصهای موردنظر مردم در انواع مداخلات در فضای زیست شهری ا جمله راهکارهای پیشنهادی جهت بالا بردن سطح کیفیت زندگی در شهر ویس مطرحشدهاند.
کلمات کلیدی: کیفیت زندگی، شاخصها، مناطق، ویس، PROMETHE
۱-مقدمه و بیان مسئله
در حال حاضر بیش از نیمی از جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی میکنند و تا سال ۲۰۲۰ این رقم به حدود ۶۰ درصد میرسد(سرائی و همکاران، ۱۳۹۲). .همزمان با افزایش جمعیت، رشد شهرنشینی و نیاز به توسعه شهری و همچنین تحت تأثیر تحولات مدرنیسم در عرصه شهرسازی، شهرها بهعنوان مهمترین و جذابترین فضاها، با مشکلات و مسائل متعددی بهخصوص در عرصه اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی مواجه شدند که به طورکلی کاهش کیفیت زندگی شهری را در آنها موجب شده است (لطفی، ۱۳۸۸). امروزه توجه به اندازههای ذهنی و میزان رضایت فرد از زندگی خویش، بیش از هر زمان دیگری
موردتوجه جهانیان قرارگرفته است (حسینی، ۱۳۸۳). کیفیت زندگی مفهومی پیچیده و چندبعدی است که تحت تأثیر مؤلفههایی همچون زمان و مکان و ارزشهای فردی و اجتماعی قرار دارد و وضعیت آن به میزان توسعهیافتگی جوامع بستگی دارد (رضوانی و همکاران، ۱۳۸۹). گسترش رویکرد انسانی و ورود مفهوم کیفیت زندگی در پژوهشها یا نوشتارهای توسعه پایدار، مراکز و مؤسسات بسیاری به مطالعهی مفهوم کیفیت زندگی، شاخصهای سنجش و چگونگی ارتقای آن پرداختهاند(امیدی و همکاران، ۱۳۹۰). بدین ترتیب مقولهی کیفیت زندگی به شکل وسیعی با مفهوم رفاه ارتباط پیدا میکند (نجات،۱۳۸۷). برنامهریزان شهری، دولتمردان، سیاستمداران، سازمانهای غیردولتی و عموم مردم میکوشند تا فرآیند و خروجیهای برنامهریزی را، در جهت تغییر شرایط و بالا بردن کیفیت زندگی تحت تأثیر قرار دهند و کالبد و محیط اجتماعی را فراهم کنند که در آن کیفیت زندگی ارتقاء یابد (رفیعیان و همکاران، ۱۳۹۰). در برنامه جدید، ارتقاء کیفیت زندگی گروهها و قشرهای اجتماعی از طریق گسترش نهادهای مشارکتی، تمرکززدایی از کارها، ایجاد احساس همبستگی و مسئولیتپذیری در امور سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و ایجاد محیط مناسب برای پرورش مردم موردتوجه قرار گرفت (رفیعیان و همکاران، ۱۳۹۰). تلاش برای اندازهگیری کیفیت زندگی از اوایل دهه ۱۹۵۰ و همزمان با گسترش نظریه سیستمی جنبش بهداشت کلنگر به وجود آمد. درگذشته ابزار سنجش کیفیت زندگی در یک بررسی اولیه و با استفاده از روشهای اندازهگیری عینی از موقعیت فرد، انجام میشده است و امروز اغلب معیارهای سنجش کیفیت زندگی چند جنبهای و مبتنی بر نقطه نظرات و احساسات افراد است (فرهیختگان، ۱۳۸۲).منظور از کیفیت زندگی توجه به شاخصهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، محیطی، روانی و غیره در دو وجه عینی (کمی) و ذهنی (کیفی) درروند برنامهریزی شهری است. جوهر اصلی کیفیت زندگی شهری، تأمین و ارضای نیازهای مادی و معنوی انسان بهطور توأمان است. درواقع برنامهریزی برای مسکن، کار و اشتغال یا حملونقل بدون تأمین نیازهای روانی، عاطفی و اجتماعی شهروندان، مانند: نیاز به امنیت، زیبایی، آرامش خاطر، تعلق اجتماعی، شادی، تفریح و غیره) ناقص خواهد بود(کردزنگنه، ۱۳۸۵). شاخصهای عینی نیز برای سنجش ابعادی از محیط که سنجش آنها مشکل است، مناسب مینمایند (کامپ و همکاران، ۲۰۰۳). کیفیت زندگی، یکی از چارچوبهای نظری موردقبول در بررسی شرایط زندگی جوامع مختلف به شمار میرود. کیفیت زندگی، وضعیت فرد و یا افراد یک جامعه را با توجه به عوامل برونزایی نظیر تولید، زیرساختها، روابط اجتماعی، نهادهای اجتماعی، محیطزیست و مانند آنها تحت تأثیر قرار میدهد. بهطورکلی، کیفیت زندگی، علاوه بر مسائل اقتصادی، نگرانیهای اجتماعی و محیطزیست را نیز مدنظر قرار میدهد (پاسخا و همکاران، ۱۳۹۰). پس موضوعی کاملاً ذهنی بوده، توسط دیگران قابلمشاهده نیست و بر درک افراد از جنبههای مختلف زندگی استوار است (نصیری و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-اهداف پژوهش
مسائل و مشکلات متعددی که افراد ساکن در محیطهای شهری با آن دستبهگریبان هستند، بررسی کیفیت زندگی آنان را ضروری مینماید. این مطالعه با اهداف اساسی زیر انجامشده است:
- بررسی ویژگیهای اجتماعی، اقتصادی و محیطی مناطق شهر ویس در استان خوزستان.
- بررسی و مقایسه تطبیقی شاخصهای کیفیت زندگی در مناطق شهر ویس.
- بررسی عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی در مناطق شهر ویس.
- ارائه راهکارهای بهبود کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس.
۳-سؤالها و فرضیههای پژوهش
جهت دستیابی به اهداف پژوهش، سؤالهای زیر مطرح میگردد:
- آیا مناطق شهر ویس دارای سطح یکسانی از کیفیت زندگی هستند؟
- آیا میزان برخورداری مناطق شهر ویس از شاخصهای توسعه در میزان کیفیت زندگی آنها مؤثر است؟
- آیا بین میزان برخورداری از شاخصهای توسعه (اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی) و میزان کیفیت زندگی در مناطق شهر ویس رابطه معناداری وجود دارد؟
۴-روششناسی پژوهش
این پژوهش ازلحاظ هدف کاربردی و ازلحاظ روششناسی از انواع توصیفی- تحلیلی است.جمعآوری دادهها، با استفاده از تکنیک پیمایش به انجام رسیده است. بخش اول پژوهش با استفاده از روش اسنادی (کتابخانهای)، نگاشته شده است. بخش دوم نیز با استفاده از ابزار پرسشنامه برای جمعآوری اطلاعات به کار گرفتهشده است. جامعهی آماری این پژوهش شامل کلیهی افراد ساکن در محدودهی شهر ویس هست. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران ۳۱۷ نفر برآورد شده است. پرسشنامهها (از نوع بسته) به تفکیک و بر اساس تعداد جمعیت در هر یک از مناطق توزیعشده است. تعداد پرسشنامههای توزیعشده در مناطق شهر ویس در جدول شماره (۱)، ذکرشده است. برای ارزیابی کیفیت زندگی در مناطق شهر ویس روشهای متفاوتی به کار گرفتهشده است. ابتدا یکی از مناطق شهر ویس (مولحه)، بر اساس شاخصهای تعریفشده، با استفاده از نرمافزارVisual Prometheeوازطریق مصاحبه با ۱۰ کارشناس به تعیین توابع برتری و وزن دهی به شاخصها، سپس با استفاده از طیف لیکرت ۵ مقیاسی و استفاده از حد متوسط نمرات در پرسشنامهها، مورد تجزیهوتحلیل قرارگرفتهاند. بهمنظور تجربه و تحلیل دادههای حاصل از برداشتهای میدانی از روشهای آمار توصیفی و استنباطی (رگرسیون چند متغیره، تحلیل واریانس و تحلیل مسیر) استفادهشده است.
.
جدول شماره ۱: تعداد جمعیت و پرسشنامههای توزیعی مناطق شهر ویس
نام منطقه | جمعیت | تعداد پرسشنامه |
ویس | ۸۰۰۰ | ۱۲۲ |
مولحه | ۷۰۰۰ | ۱۰۵ |
گلستان علوی | ۲۰۰۰ | ۹۰ |
کل | ۱۷۰۰۰ | ۳۱۷ |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
۴-۱-شاخصها و متغیرهای پژوهش
اولین گام در راستای سنجش کیفیت زندگی انتخاب شاخصهایی است که با استفاده از آن بتوان ابعاد عینی و ذهنی آن را موردسنجش قرارداد. بر این اساس شاخههای انتخابی در این پژوهش در جدول شماره (۲)، آمده است.
جدول شماره ۲: شاخصها و زیرشاخههای تحقیق
شاخصها | زیرشاخهها |
اجتماعی | کیفیت آموزش (تعداد مدارس،تعداد معلمان،تعداد تجهیزات)،کیفیت اوقات فراغت(امکانات
ورزشی،امکانات فرهنگی و هنری،مراکز تفریحی)،کیفیت تعامل و همبستگی(مشارکت،پایبندی به آدابورسوم، وجود رابطه صمیمانه اهالی)،کیفیت سلامت و امنیت (مراکز درمانی،مراکز امنیتی) |
اقتصادی | کیفیت اشتغال(تعداد شاغلین،بارتکفل)،وضعیت درآمد (میزان درآمد)،تجهیزات تولیدی (میزان تولیدات کشاورزی،صنعتی،تولیدی و خدماتی،تعداد ادوات تولیدی) |
زیستمحیطی | کیفیت محیطی (جایگاه دفن زباله ،میزان زباله تولیدی،رعایت شیب در خانهسازی،آلودگی منابع آبوهوا، ماشینآلات جمعآوری زباله) |
کالبدی | کیفیت محیط مسکونی (خانههای نوساز و بادوام، واحدهای مسکونی با تسهیلات مناسب، نوع مصالح بهکاربرده
شده، وضعیت منازل ازنظر نورپردازی و بهداشتی(حیوانات موذی)،کیفیت زیرساختها (شبکه معابر،وسایل حمل و نقل مناسب، دسترسی به خدمات(آب آشامیدنی، جایگاه سوخت، خدمات مالی، شبکه دفع فاضلاب) |
منبع: مرکز آمار ایران، ۱۳۸۵
۵-پیشینهی تحقیق
مطالعات کیفیت زندگی در کشورهای درحالتوسعه و بهتبع آن در ایران بهطور قابلتوجهی انجامگرفته است. ازجمله ( اسکلمر و همکاران، ۱۹۸۳).کیفیت زندگی را در شاخصهای رفاهی افراد مانند شرایط اجتماعی، اقتصادی تعریف میکنند. ( کرامر، ۲۰۰۲). در مطالعات خود به این نتیجه رسیدند که با توسعه شاخصهای عینی کیفیت زندگی ساکنان محلی نظیر سلامتی، تفریح، خدمات و میزان فروش اثر مثبتی در کاهش فقر داشته است (پال، ۲۰۰۵). در تحقیقات خود معیاری برای سنجش میزان تأمین نیازهای روحی، روانی و مادی جامعه و خانواده، که نشاندهندهی ویژگیهای کلی اجتماعی و اقتصادی یک ناحیه است، به کار گرفته است. (علی پور و همکاران، ۱۳۸۷). با توجه به رشد جمعیت سالمندان، توجه به کیفیت زندگی این قشر و شناسایی عوامل مؤثر بر آن جهت سیاستگذاریهای جامع و صحیح را مورد تأکید قرار داده و به بررسی وضعیت کیفیت زندگی سالمندان پرداختهاند.(پیران، ۱۳۶۶). درمقالات خود سعی کرده است که وضعیت زندگی در آلونکهای تهران، کیفیت مسکن در آنها، علل پیدایش آلونکنشینی و پیامدهای اجتماعی- اقتصادی آنها را موردبررسی قرار دهد.(جاجرمی و همکار، ۱۳۸۵) در مطالعه خود با عنوان «سنجش وضعیت شاخصهای کیفیت زندگی در شهر ازنظر شهروندان»، وضعیت زندگی گنبد قابوس را با توجه به ۲۵ شاخص در ۳ گروه اصلی بررسی کردند و نشان دادند که شاخصهای کیفیت زندگی در نواحی مختلف شهر تفاوت شدیدی دارد (رضوانی و همکاران، ۱۳۸۹). در پژوهش خود تحت عنوان «توسعه و سنجش شاخصهای کیفیت زندگی شهری »، اهمیت مطالعه همزمان ابعاد عینی و ذهنی کیفیت زندگی را نشان دادند که میتواند به پیشبرد مطالعات کیفیت زندگی شهری کمک نماید. (سرایی و همکاران، ۱۳۹۲). نیز در پژوهش خود در حیطهی کیفیت زندگی محلات، نشان دادند که محلات قدیم شهری علیرغم برخورداری از اکولوژی بومی- ارگانیک، کیفیت زندگی پایینتری نسبت به مناطق برنامهریزیشده دارد.
۶-مبانی نظری تحقیق
واژهی کیفیت در لاتین (Qual) به معنی چیزی و چه و Qityual به مفهوم چگونگی آمده و Qol از منظر واژگانی به معنی چگونگی زندگی و دربرگیرنده تفاوتهای آن است که برای هر فرد، ویژه و یگانه و متفاوت با دیگران است (کرد زنگنه، ۱۳۸۵).در بحث «کیفیت زندگی»، بحثهای زیادی درباره قلمروهای مورداستفاده در مطالعه کیفیت زندگی وجود دارد. ازجمله دیدگاه، (کامینز، ۲۰۰۰). با در نظر گرفتن هر دو بعد عینی و ذهنی بیان میکند که از هفت قلمرو مهم شامل: بهزیستی مادی، سلامت، بهرهوری، تعلق، امنیت، اجتماع محلی و بهزیستی عاطفی میتوان برای محاسبه شاخص ترکیبی کیفیت زندگی استفاده کرد. در دهه ۱۹۶۰ آدلمن و در دهه ۱۹۷۰ موریس به بررسی معرفهای اقتصادی- اجتماعی متعددی پرداختهاند. موریس در سال ۱۹۷۹ شاخص فیزیکی کیفیت زندگی را بهعنوان جایگزین برای سرانه تولید ناخالص داخلی، بهمنظور سنجش کیفیت زندگی افراد مطرح کرد. شاخص فیزیکی زندگی شامل معرفهای امید به زندگی در یکسالگی، نرخ یا درصد مرگومیر نوزادان و درصد باسوادان میشد (خوارزمی، ۱۳۸۴). نظریات اولیهی مربوط به کیفیت زندگی، بیشتر بر نگرانیها و اولویتهای فردی تأکید داشتند، اما در سالهای اخیر مباحث نظری، از فرد محوری به سمت نگرانیهای اجتماعی نظیر امنیت، آزادی، گستردگی کیفیت زندگی و ساختار و کیفیت روابط اجتماعی افراد در جامعه تغییریافته است (موسوی و همکاران، ۱۳۹۱). بر اساس دیدگاه پال، کیفیت زندگی بهعنوان معیاری برای سنجش میزان برآورده شدن نیازهای روحی- روانی و مادی جامعه تعریف گردیده و در این زمینه از کیفیت زندگی شهری نیز به مفهوم چگونگی شرایط و وضعیت زندگی خانوادههای شهری یادشده است (پال و همکاران، ۲۰۰۵). کیفیت زندگی با درجات مختلف در افراد گوناگون متفاوت است (اوه، ۲۰۰۵). در بعد محیطی، کیفیت محیط پیرامون زندگی بشر برای زیست مورد واکاوی قرار میگیرد و در بعد اقتصادی مؤلفههایی چون میزان رضایت از درآمد، نوع شغل و یا رضایت شغلی ارزیابی میشوند(درویش پورکاخکی، ۱۳۸۸). بهطورکلی از تحقیقاتی که درباره کیفیت زندگی انجامشده، دو رویکرد کاملاً مجزا در کشورهای مختلف دنیا به وجود آمده است:
رویکرد اسکاندیناویایی کیفیت زندگی:
این رویکرد، رویکردی است که در اکثر کشورهای اروپایی بهویژه کشورهای اسکاندیناوی طرفدار دارد و جان درینوسکی[۱] و ریچارد تیتموس[۲]، آن را ابداع کردهاند. در این رویکرد بر شرایط عینی زندگی و معرفهای مرتبط به آن تأکید شده است و کیفیت زندگی افراد درگرو ارضای نیازهای اولیه زندگی است.
رویکرد آمریکایی:
در بیشتر تحقیقاتی که در کشور آمریکا روی کیفیت زندگی انجامشده است، محققان بیشتر به تجارب ذهنی افراد از زندگیشان توجه کرده و بر معرفهای ذهنی تأکید کردهاند. از اثرگذاران بر این رویکرد میتوان به روانشناس اجتماعی آی. توماس، اشاره کرد. در این رویکرد از رضایتمندی و خوشبختی بهعنوان معرفهای اصلی سنجش یاد میشود. در کنار دو رویکرد بالا، رویکردهایی نیز وجود دارد که هم بر ابعاد عینی زندگی و هم ذهنی آن تأکید میکنند که برای نمونه میتوان به روشهای اقتصادی- اجتماعی ارزیابی کیفیت زندگی اشاره کرد(غفاری و همکاران، ۱۳۸۸).
۶-۱-مدل PROMETHEE
این مدل یکی از روشهای نو نارتبه ای است که برای رتبهبندی مجموعهای متناهی از گزینهها درمیان معیارهای بیشتر متناقض استفاده میشود. درواقع این مدل طراحیشده است تا مسائل چند معیاره را حل کند[(نورمن، ۱۳۸۰). روش PROMETHEEدر زمره تکنیکهای پشتیبانی تصمیمگیری چند شاخصه هست که باعث تحول در روشهای رتبهبندی شده است. این روشهای بهصورت چند تصمیمگیرنده عمل میکنند. ترکیب این روشها با روشهایی مانند GAIA، ابزار مفیدی را برای تحلیل ارتباط میان شاخصها و تصمیمگیرندگان ایجاد میکند و شکاف زمانی تا هنگام توافق بر سه تصمیم را از بین میبرد(اصغری زاده و همکاران، ۱۳۸۶). روش PROMETHEE ایجاب میکند که یک معیار تعمیمیافته به هر شاخصfj (j=1,2,3,…,k)مرتبط شود برای تسهیل این امر، مجموعهای شامل شش نمونه معیار تعمیمیافته به تصمیمگیرنده ارائهشده است که ازI تا VIشمارهگذاری شدهاند. بنابراین انتخاب مؤثر با تعامل میان تصمیمگیرنده و توافق تحلیلگر نسبت به درک از درجه برتری ایجاد میشود(امیدی و همکاران، ۱۳۹۰).
۷-محدوده موردمطالعه
شهر ویس در شمال شهر اهواز و شرق رودخانه کارون واقعشده و یکی از شهرهای شهرستان باوی است. درگذشته سراسر ناحیه شرقی رود کارون تا شوشتر به نام دهستان باوی نامیده میشود. محدوده شهر ویس با ۲۸۰ هکتار وسعت در جلگه خوزستان واقع گردیده است. این حوزه از شمال به شهر ملاثانی، از غرب به رودخانه کارون،از جنوب به دهستانهای غیزانیه، مشروحات و جاده ا صلی سر بندر و از شرق به شهرستان رامهرمز محدود هست.
شکل شماره ۱: موقعیت شهر ویس در استان خوزستان
تهیه و ترسیم: نگارندگان، ۱۳۹۵
۸-یافتههای تحقیق
۸-۱-تحلیل مدل PROMETHEE
در پژوهش حاضر شاخصها با توجه به نظر کارشناسان و با استفاده از مدل PROMETHEE، رتبهبندی گردیده و میزان تأثیرگذاری هرکدام در سطح کیفیت زندگی منطقه مولحه از شهر ویس، به تعیین توابع برتری و اهمیت شاخصههای اصلی پرداخته است. در مدل PROMETHEEرتبهبندی گزینهها با مقایسه زوجی گزینهها در هر شاخص، انجام میشود. مقایسه بر پایهیک تابع برتری از پیش تعریفشده با دامنهی اندازهگیری میشود تابع برتری P، برای مقایسه دو گزینه a وb ازنظر شاخصjبه گونهی زیر هست (مؤمنی و همکار،۱۷۰:۱۳۹۱-۱۸۹). در گام نخست باید بر پایه رابطهی تفاوت هریک از گزینهها را در هریک شاخصها نسبت به یکدیگر به دست آورد. در گام دوم، میزان برتری هر گزینه با گزینههای دیگر تعیین میگردد. پس از محاسبه میزان تفاوت گزینهها با یکدیگر،مقدار به دست خواهد آمد.در گام سوم میزان مجموع موزون برتری گزینهها به دست خواهد آمد.
شکل شماره ۲: گام اول تا سوم
منبع: یافتههای پژوهش، ۱۳۹۵
در گام چهارم و پنجم شکل۳ بهصورت Phi+ (جریان رتبهبندی مثبت) و یا Phi- (جریان رتبه بندی منفی) ارائه و نشان داده شده است. بر اساس این تحلیل شاخص اجتماعی دارای بیشترین میزان Phi+=3167 و کمترین میزان Phi-=0333 است. به عبارت دیگر این شاخص دارای اولویت اول سطح کیفیت زندگی منطقه مورد مطالعه جای دارد و شاخص کالبدی دارای کمترین مقادیر مثبت و بیشترین مقادیر منفی است ، در نتیجه این شاخص با قرار گیری در رتبه ی آخر کمترین میزان از سطح کیفیت زندگی ساکنان منطقه مولحه از شهر ویس را تشکیل می دهد .
شکل شماره ۳: گام چهارم و پنجم(رتبهبندی گزینهها)
منبع: یافتههای پژوهش، ۱۳۹۵
۸-۲- رفتن به بازه پایداری برای هر معیارPROMETHEE III
بهصورت مفید و مختصر تحلیل پایایی وزنها میتواند بهوسیلهIntervals Visual Stability نمایش داده شود. این نمودار بیانگر چگونگی تأثیر وزنی نظرات یک کارشناس در تغییر مقادیر phiدر شاخصها هست . محور افقی مربوط به وزن شاخص انتخابشده است بین صفرتا صد متفاوت است. محور عمودی سبز و قرمز معرف وزن فعلی گزینه است. تقاطع خطوط افقی با محور مذکور نشاندهنده مقادیرPROMETHEEII Rankind Compleهست. این نمودار نشان میدهد که افزایش وزن نظرات کارشناسان انتخابی (مانند: کارشناس۱) در این تحلیل با کاهش شاخص زیستمحیطی و کالبدی و افزایش شاخصهای اجتماعی و اقتصادی میشود (شکل ۴).
شکل شماره۴: تحلیل پایایی اوزان
منبع: یافتههای پژوهش، ۱۳۹۵
نتایج و تجزیهوتحلیلهای نهایی که بر اساس وزن کارشناسی بهدستآمده از تحلیل خروجی در نرمافزار بیانگر اولویتبندی شاخصهای کیفیت زندگی، مانند: شاخص کالبدی با Phi+=0333 و Phi-=3167است. یکی از پدیدههایی که در مدیریت شهری کانون توجه برنامهریزان قرار میگیرد، رویکرد کالبدی به مسائل شهری هست. ازجمله مشکلات کالبدی در منطقه مولحه، میتوان به بناها و توسعههای متراکم، کیفیت نامناسب پیادهروها، کمبود تجهیزات و تأسیسات زیرساختی مانند: امکانات ورزشی، زمینهای بازی و فضای سبز را نام برد. با بررسی شاخص زیستمحیطی در منطقه مولحه میتوان با مشکلاتی همچون توسعهی فیزیکی شهر و در مقابل تخریب و از بین رفتن باغها و اراضی کشاورزی در گوشه و کنار شهر، سیستم دفع فاضلاب شهری و جمعآوری زبالههای خانگی اشاره کرد.
۸-۳-تجزیهوتحلیل استنباطی دادهها
با استفاده از مدل تحلیل واریانس چند متغیره نابرابری بین مناطق شهر ویس و نابرابری بین بخشهای مختلف شاخص موردبررسی و تحلیل قرار گرفت. با توجه به ۴ مولفه موردبررسی (اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی و کالبدی)، نابرابری بین مناطق در برخورداری از شاخصهای موردبررسی با سطح اطمینان ۹۹ درصد مورد تائید قرار میگیرد. یعنی بین مناطق مختلف در شاخصهای مختلف تفاوت معناداری وجود دارد.
جدول شماره۳: نتایج آمارههای تحلیل واریانس برای محلات شهر ویس
تقسیم واریانس | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | آماره F | sig |
مدل تصحیحشده | ۶۷۳/۳ | ۱۲ | ۲۱۹/۰ | ۷۲۰/۳ | ۰۰۰/۰ |
از مبدأ | ۲۷۴/۱۲ | ۵ | ۸۰۲/۱۱ | ۴۶۱/۲۱۸ | ۰۰۱/۰ |
محلات | ۱۰۴/۲ | ۸ | ۰۲۳/۰ | ۸۰۴/۳ | ۰۰۰/۰ |
شاخصها | ۳۶۴/۳ | ۳۱ | ۴۵۶/۰ | ۱۰۵/۸ | ۰۰۰/۰ |
خطا | ۶۴۸/۳ | ۴۲ | ۰۱۸/۰ | – | – |
کل | ۳۷۸/۱۸ | ۹۸ | – | – | – |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
برای سنجش کیفیت زندگی ازنظر شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی از آزمون t تک نمونهای استفادهشده است. بر اساس یافتههای جدول ۴، نشان میدهد که در شاخصهای اجتماعی، (همبستگی اجتماعی، مشارکت و پایبندی به آدابورسوم)، بالاتر از حد متوسط ارزیابیشده است. در سایر شاخصهای ارزیابی کیفیت محیط زندگی در سطح مناطق شهر ویس، کمتر از حد متوسط قرار دارند.
جدول شماره۴: سطح معناداری ارزیابی ساکنان از متغیرهای مؤثر بر کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس
شاخصها | آماره T | میانگین | سطح معناداری | حد متوسط |
اجتماعی | ۲۵۷/۴- | ۰۱۴/۲۹ | ۰۰۰/۰ | ۲۷ |
اقتصادی | ۸۰۱/۱۱- | ۴۷۰/۱۳ | ۰۰۰/۰ | ۱۹ |
کالبدی | ۱۰۹/۶- | ۳۶۴/۱۱ | ۰۰۱/۰ | ۱۳ |
زیستمحیطی | ۴۱۷/۸- | ۰۰۸/۹ | ۰۰۰/۰ | ۵ |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
با بهرهگیری از مدل رگرسیون چندگانه مشخص شد بین شاخصهای (اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی) و میانگین کیفیت زندگی رابطه معناداری وجود دارد. ضریب R2تصحیحشده نشان میدهد که مقدار رابطه ۶۳/۰ بوده است. یعنی ۶۳ درصد از بالا بودن کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس ناشی از شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی است (جدول شماره ۵).
جدول شماره ۵: آمارههای تحلیل رگرسیون شاخصهای پژوهش و کیفیت زندگی
ضریب همبستگی چندگانه | ضریب تعیین | ضریب تعیین تعدیلشده | خطای معیار |
۹۱۷/۰ | ۵۸۲/۰ | ۶۳۱/۰ | ۹۸/۰ |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
جدول شماره ۶، تحلیل واریانس معنیدار بودن شاخصهای (اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی)
و میانگین کیفیت زندگی را تائید میکند.
جدول شماره ۶: تحلیل واریانس و رگرسیون چندگانه شاخصهای پژوهش و کیفیت زندگی
منبع تغییرات | مجموع مربعات | درجه آزادی | میانگین مربعات | کمیت F | سطح معنیداری |
اثر رگرسیون | ۷۳۹/۰ | ۳ | ۲۰۱/۰ | ۸۵۱/۳ | ۰۰۰/۰ |
باقیمانده | ۲۲۴/۰ | ۸ | ۰۱۸/۰ | ||
کل | ۹۶۳/۰ | ۱۱ | – |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
جدول شماره ۷، معنیدار بودن شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی را در ارتباط با میزان کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس در سطح ۹۹ درصد نشان میدهد. در ارتباط با شاخصهای کالبدی، مؤلفهی کیفیت محیط مسکونی شامل: واحدهای مسکونی با تسهیلات مناسب، وضعیت منازل ازنظر بهداشتی و شبکه دفع فاضلاب در مناطق مختلف شهر ویس، سبب معنادار بودن رابطه کیفیت زندگی و عوامل کالبدی را شدت بخشیده است.
جدول شماره ۷: آمارههای متغیرهای وارد بر رگرسیونی
نام متغیر | ضریب غیراستاندارد | ضریب استاندارد | t | Sig | |
B | خطای B | β | |||
عرض از مبدأ | ۴۱۹/۰ | ۰۴۱/۰ | – | ۰۶۵/۱ | ۰۰۰/۰ |
اجتماعی | ۹۳۰/۰ | ۸۳۹/۰ | ۹۱۸/۰ | ۱۱۸/۲ | ۰۰۳/۰ |
اقتصادی | ۵۱۲/۰ | ۴۰۳/۰ | ۶۰۳/۰ | ۶۴۰/۲ | ۰۰۰/۰ |
کالبدی | ۷۴۱/۰ | ۶۰۵/۰ | ۷۱۹/۰ | ۱۰۳/۳ | ۰۰۱/۰ |
زیستمحیطی | ۸۴۵/۰ | ۷۱۲/۰ | ۸۲۴/۰ | ۰۰۱/۲ | ۰۰۰/۰ |
منبع: محاسبات نگارندگان، ۱۳۹۵
۸-۴-آزمون فرضیات
برای به دست آوردن عوامل تأثیرگذار بر وضعیت کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس ابتدا مدل رگرسیون چندگانه را با استفاده از روش گامبهگام تعیین گردید و سپس با استفاده از تحلیل مسیر آثار مستقیم و غیرمستقیم و اثر کل هر یک از شاخصها و زیر شاخصها بررسی گردید. در شکل شماره (۵)، تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر سطح کیفیت زندگی در شهر ویس را نشان میدهد. نتایج نشان میدهد که شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، زیستمحیطی و کالبدی به ترتیب در رتبههای اول تا چهارم قرار دارند که بیشترین تأثیر در شاخص اجتماعی۴۳/۰ و کمترین تأثیر در شاخص زیستمحیطی ۲۴/۰ است. هر یک از متغیرهای مستقل تأثیرات گوناگونی بر سطح کیفیت زندگی مناطق شهر ویس داشتهاند، بهطوریکه شاخص اجتماعی به میزان ۴۳/۰، اقتصادی ۳۸/۰، شاخص کالبدی به میزان ۳۱/۰ و درنهایت شاخص زیستمحیطی با میزان ۲۴/۰ تأثیرگذار بوده است. بر اساس نتایج حاصل از مدل تبیینی تحلیل مسیر میزان کیفیت زندگی ناطق میتوان استدلال کرد که این متغیر متأثر از عوامل مختلفی است که در شبکهای از روابط علی با یکدیگر و به صور مرکب و مجموع قرار داشته و کل تغییرات آن توسط مجموع متغیرهای مستقل بیان میگردد.
شکل شماره ۵: نمودار تحلیل مسیر عوامل مؤثر بر کیفیت زندگی در شهر ویس
منبع: یافتههای پژوهش، ۱۳۹۵
۹-نتیجهگیری
سنجش و ارزیابی کیفیت محیط برای شناخت الگوی زندگی شهری بسیار بااهمیت هست. بهطوریکه امروزه ارتقای کیفیت محیط سکونت، بهعنوان یکی ا اهداف اساسی سیاستگذاران و برنامهریزان شهری بدل شده است. مهمترین مسئلهای که در سطح منطق شهر ویس به چشم میخورد، تمایز زیاد در بین مناطق ازنظر مطلوبیت محیطی- اجتماعی هست، بهطوریکه برخی از مناطق با استقبال و پذیرش مردم (منطقه ویس)، بهخصوص طبقات اجتماعی و اقتصادی بالا مواجهاند و برخی دیگر از مناطق به نار سکونتگاه، قشرهای فقیر اقتصادی و اجتماعی هست (منطقه مولحه). این پژوهش باهدف سنجش و ارزیابی سطح کیفیت زندگی مناطق شهر ویس در دو بخش انجامگرفته است. نخست با استفاده از مدل Visual Promethee به رتبهبندی و سنجش شاخصهای پژوهش در سطح منطقهی مولحه پرداختهشده است. بهگونهای که شاخصهای اجتماعی با Phi+=3167 و کمترین میزان Phi-=0333، در وضعیت مطلوبی نسبت به دیگر شاخصها قرارگرفته است و شاخصهای کالبدی با Phi+=0333 و Phi-=3167 در ردیف آخر اولویت جای گرفته است. در بخش دیگر این پژوهش، در راستای مبانی نظری، سه فرضیه مشخص گردید. مدل تحلیل واریانس چند متغیره نابرابری بین محلات در برخورداری از شاخصهای موردبررسی با سطح اطمینان ۹۹ درصد مورد تائید قرار گرفت. با استفاده از آزمون t تک نمونهای مشخص شد که شاخصهای کالبدی و زیستمحیطی شرایط کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس کمتر از حد متوسط ارزیابیشده است. همچنین با استفاده از مدل رگرسیون چندگانه مشخص شد ۶۳/۰ درصد از بالا بودن کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس ناشی از شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی است. بنابراین معنیدار بودن شاخصهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی را در ارتباط با میزان کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس در سطح ۹۹ درصد نشان میدهد. نتایج حاصل از روش تحلیل مسیر نشان داد که متغیرهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی به ترتیب با میزان ۴۳/۰، ۳۸/۰، ۳۱/۰ و ۲۴/۰ بیشترین تأثیر را در بالا رفتن میزان کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس داشته است.
۱۰-پیشنهادها
جهت بهبود وضعیت کیفیت زندگی در سطح مناطق شهر ویس پیشنهادها زیر ارائه میگردد:
- توجه به معیارها و شاخصهای موردنظر مردم در انواع مداخلات در فضای زیست شهری، از ساخت بافتهای جدید تا بهسازی و نوسازی بافتهای موجود.
- مساعدت از اقشار کمدرآمد جهت جمعآوری زبالههای خانگی و کسب منافع اقتصادی بالا از طریق اشتغال در بخش مذکور.
- ایجاد تشکلهای غیردولتی و مردمی (NGO)، در امور مختلف بهعنوان پل ارتباطی میان ساکنان و دولت.
- ارائه خدمات درزمینهی مسکن بر اساس استانداردها و ضوابط موجود در شهرسازی و نظارت بر کیفیت ساختوسازهای مسکن در سطح مناطق شهر ویس.
- توجه به نیازهای گروههای سنی مختلف برای گذران اوقات فراغت.
[۱]. Jan Drenowski
[۲] . Richard Titmus