بررسی و تحلیل ابعاد سرمایه اجتماعی در مناطق شهری و روستایی شهرستان بوکان
نویسندگان :
خلاصه :
چکیده
سرمایه اجتماعی دربردارنده بودن مفاهیمی چون اعتماد، مشارکت و روابط متقابل بین اعضای یک گروه است، به شیوهای که گروه را به سمت دستیابی به اهداف، بر مبنای ارزشها و معیارهای مثبت در جامعه هدایت میکند. ازاینرو، این پژوهش به دنبال بررسی و تحلیل میزان سرمایه اجتماعی در نقاط شهری و روستایی شهرستان بوکان هست. روش پژوهش بهصورت توصیفی- تحلیلی، مبتنی بر منابع کتابخانهای و بررسیهای میدانی بوده است. دادهها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون تجزیهوتحلیل شدهاند. جامعه آماری شامل جمعیت شهر بوکان و روستاهای بخش مرکزی هست. نمونه آماری برای شهر بوکان با استفاده از فرمول کوکران ۳۸۴ نمونه بهصورت تصادفی ساده بهدستآمده است. برای انتخاب نمونه روستاها از روش نمونهگیری خوشهای- طبقهای استفادهشده است. نمونه آماری روستاها نیز با استفاده از فرمول کوکران ۳۷۹ بهدستآمده است. یافتهها گویای آن است که بین مؤلفههای اعتماد به دوستان در نواحی روستایی ارتباط معناداری وجود دارد. در زمینه مشارکت در فعالیتهای اجتماعی در مناطق روستایی، مؤلفه مشارکت در فعالیتهای جمعی و مشارکت مالی در مناطق شهری دارای ارتباط معناداری است همچنین در زمینه ارتباط متقابل در نواحی روستایی، عامل تعامل با همسایگان با شدت همبستگی بیشتر نسبت به مناطق شهری در ارتباط معنادار است. ازاینرو میتوان استدلال کرد که سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی نسبت به شهر بوکان از مشخصه بارزتر برخوردار هست.
کلمات کلیدی: سرمایه اجتماعی، نواحی شهری، نواحی روستایی، شهرستان بوکان
۱- مقدمه و بیان مسئله
در اوایل هزاره جدید برای اولین بار در تاریخ بشر بیش از ۵۰ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی میکنند و خیلی از آنها در فقر به سر میبرند و از نیازهای اساسی و حقوق اولیه محروماند. بهصورت که انتظار میرود تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۸۴ درصد از جمعیت جهان در شهرها زندگی کنند(سزمان و همکاران، ۲۰۱۰). بنابراین نگاه به سرمایه اجتماعی از منظر روابط، مشارکت و اعتماد در جامعه با ورود به دوران مدرن و آغاز شهرنشینی جدید و متعاقب آن کمرنگ شدن روابط میان انسانها اهمیت دوچندان یافته است(موسوی خامنه و همکاران، ۱۳۹۱). سرمایه اجتماعی یک مفهوم موردتوجه در بحثهای توسعه اقتصاد محلی (پوتنام، ۱۹۹۳). و وجود آن کلید استقرار جامعه مدنی است و فقدان سرمایه اجتماعی مانع اساسی بر تأسیس و استقرار آن است. جوامع دارای این نوع سرمایه بستر مناسبی برای شکلگیری جامعه مدنی توانمند، پاسخگو و کارآمد فراهم میسازند؛ اما در مقابل، تهی شدن یک جامعه از سرمایه اجتماعی به ناکارآمدی بسیاری از سیاستها و طرحهای پیشنهادی در حوزه برنامهریزی منجر میشود(توکلی و همکاران، ۱۳۸۸).
سرمایه اجتماعی را شاید بتوان در یک نگاه وسیع و در سطح کلان مجموعهای از فضیلتهای اخلاقی و مناسبات اجتماعی همساز با تحولات توسعهای دانست که هم تحت تأثیر عملکرد اقتصادی و هم تحت تأثیر عملکرد سیاسی و ساخت قدرت و حکمروایی مناسب با آن است و درعینحال بر این دو تأثیر میگذارد(کیانی و همکاران، ۱۳۸۸). هم چنین سرمایه اجتماعی بهعنوان یکی از مهمترین انواع سرمایه جهت دستیابی به توسعه همهجانبه و پایدار ایفای نقش مینماید(پوتنام، ۱۹۹۳). سرمایه اجتماعی مجموعه هنجارهای موجود در سیستم اجتماعی است که موجب ارتقای سطح همکاری اعضای آن جامعه گردیده و باعث پایین آمدن سطح هزینههای تبادلات میگردد(خرازی و همکاران، ۱۳۹۱). همچنین سرمایه اجتماعی نشاندهنده کل روابط شخصی، احساس تعلق به سازمان و یا مکانها، همبستگی در میان افراد، اراده خوب، تعهد شخصی، مشارکت و غیره هست و برای بهرهبرداری از سازمانهای پیچیدهای مانند شهرهای امروزی ضروری به نظر میرسد(داسوکی، ۲۰۰۸). درواقع سرمایه اجتماعی کلید استقرار جامعه مدنی است و فقدان آن مانع اساسی بر تأسیس و استقرار آن است. جوامعی که دارای این نوع سرمایه بوده، بستر مناسبی برای شکلگیری جامعه مدنی توانمند، پاسخگو و کارآمد را فراهم میسازند و نهادهای مدنی دمکراتی نیز در چنین فضایی رشد میکنند(حاجی پور، ۱۳۸۵).
ریشههای ارتباط سرمایه اجتماعی با مسائل شهری را میتوان در کتاب مرگ وزندگی شهرهای آمریکایی نوشته جین جیکوبز یافت. از دیدگاه او شبکههای اجتماعی فشرده در حومههای قدیمی و مختلط شهری صورتی از سرمایه اجتماعی را تشکیل میدهند که در ارتباط با حفظ نظافت، عدم وجود جرم و جنایت خیابانی و دیگر تصمیمات درباره بهبود کیفیت زندگی و در مقایسه با نهادهای رسمی مانند پلیس، مسئولیت بیشتری را از خود نشان میدهند(مظفر و همکاران، ۱۳۹۱). لذا امروزه سرمایه اجتماعی نقش بسیار مهمتر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمانها و جوامع شهری ایفا میکند و شبکه روابط جمعی و گروهی، انسجام بخش میان انسانها و سازمانها هست(خمر و همکاران، ۱۳۹۰).
بهطور سنتی در جوامع روستایی سطوح بالایی از سرمایه اجتماعی دیده میشود. در این زمینه استدلال شده است که تراکم جمعیت پایین ارتباط بین ساکنان و جداسازی آن و کاهش سطح خدمات عمومی در روستاها، تسهیل شبکه همکاری و تبادل و فعالیتهای داوطلبانه را تشویق میکند( فیستولام، ۲۰۱۱). لذا امروزه اهمیت سرمایه اجتماعی بهمنظور رسیدن به توسعه روستایی، موضوع رو به رشد بسیاری از مطالعات در سالیان اخیر است. شرط لازم برای پیشرفت هر جامعهای بهخصوص جوامع روستایی، توسعه همهجانبه، ایجاد روابط گرم، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و از همه مهمتر، اعتماد متقابل (فرد، جامعه و دولت) است که این سازهها از مؤلفههای سرمایه اجتماعی هستند. باوجود ابهاماتی در ماهیت این سرمایه، اهمیت آن مورد تأکید و تصدیق جهانی است و آن را یکی از مؤلفهها و تعیینکنندههای مهم توسعه روستایی قلمداد میکنند(سلمانی و همکاران، ۱۳۸۹). میتوان اشاره کرد که تقویت سرمایه اجتماعی مشارکت و ارتباط فرد با افراد دیگر را به دنبال دارد و بهنوبه خود، نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی در مناطق روستایی و شهری دارد و از سوی دیگر افزایش سرمایه اجتماعی باعث کاهش فقر و بهبود کیفیت زندگی میشود.
شهرستان بوکان بهعنوان یکی از مناطق تمرکز جمعیتی در جنوب استان آذربایجان غربی و نیز مقصد بسیاری از مهاجرتهای داخل استانی و حتی خارج استانی، در ابعاد گوناگون بر توسعه یا عدم توسعه منطقه جنوب استان آذربایجان غربی تأثیرگذار است و ازاینرو نیاز به مطالعات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی جغرافیایی متعددی دارد تا زمینههای توسعه در این شهرستان شناخته شود. ازآنجاکه بحث سرمایه اجتماعی یکی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر توسعه اجتماعات است و نیز وضعیت خاص اجتماعی شهرستان بوکان، انجام پژوهش زیر را ازهرجهت لازم و ضروری مینماید. با توجه به این مهم تحقیق حاضر باهدف مطالعه و بررسی تفاوتهای سرمایه اجتماعی در دو مکان زیست متفاوت یعنی شهر و روستا در سطح شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی انجامشده تا بتواند به سؤال زیر پاسخ دهد:
چه ارتباطی بین مکان زیست (شهر و روستا) و سرمایه اجتماعی (اعتماد، مشارکت و ارتباط متقابل) در مراکز شهری و روستایی شهرستان بوکان وجود دارد؟
۲- مبانی نظری و پیشینه تحقیق
۲-۱- مفهوم سرمایه اجتماعی
در دهه اخیر مفهوم سرمایه اجتماعی، یکی از پرکاربردترین مفاهیم در حوزه علوم اجتماعی هست(سزوکس، ۲۰۱۳). سرمایه اجتماعی نخستین بار، توسط شخصی به نام هنیفان در سال ۱۹۲۰، بهکاربرده شد(بهزاد، ۱۳۸۴). اگرچه از قرن نوزده و اوایل قرن بیستم رابطه اجتماعی و ویژگیهای آنیکی از موضوعات مرکزی جامعهشناسی بوده است؛ اما اولین استفاده رسمی از مفهوم سرمایه اجتماعی در گزارش مسکن و سرمایه اجتماعی کمیته سلطنتی اقتصاد کانادا در ۱۹۵۷ انجامگرفته است(غلام پور، ۱۳۸۸). مفهوم سرمایه اجتماعی بهعنوان روابطی که افراد باهم ایجاد میکنند در دهه ۱۹۹۰ مفهوم مهمی شد و در رشتههای علوم اجتماعی موردتوجه قرار گرفت(فقیهی و همکاران، ۱۳۸۰). درواقع ریشه بحث سرمایه اجتماعی را میتوان در کارهای جامعه شناسان قرن نوزدهم، یعنی دورکیم[i]، وبر[ii]، مارکس[iii] و زیمبل[iv] پیدا کرد؛ اما در دهه ۱۹۹۰ سرمایه اجتماعی بهمثابه یک مفهوم به حوزه ادبیات مرتبط با توسعه وارد شد(ماجدی و همکاران، ۱۳۸۵). سرمایه اجتماعی در آغاز یک دسته فرآیندهایی است که به تولید بروندادهایی منجر میشود که حاصل کنشهای اجتماعی است(کولیر، ۱۹۹۸). ازنظر کلمن، سرمایه اجتماعی یک منبع خنثی است که هر نوع عملی را تسهیل میکند(قانعیراد و همکاران، ۱۳۸۴). از دیدگاه بوردیو (۱۹۸۶). سرمایه اجتماعی را(شارپ و همکاران، ۲۰۰۳). مجموعهای از منابع واقعی یا بالقوه در نظر میگیرد که با در اختیار داشتن شبکه بادوامی از روابط متقابل کم بیش نهادینهشده مرتبط است)a برخلاف کسانی که بر منافع عمومی ناشی از شبکه روابط اجتماعی تأکیددارند). اوزی و همکاران، ۲۰۰۵). سرمایه اجتماعی را ابزاری برای دستیابی به اطلاعات، تخصص و قدرت بیشتر میدانند. بر این اساس افراد میتوانند بهجای استفاده از سرمایه اجتماعی در جهت نفع سازمان، از آن برای پیشرفت شغلی خود استفاده کنند(تولویی، ۲۰۰۸). (داوسوکی، ۲۰۰۸ ). معتقد است که سرمایه اجتماعی، یک دارایی اطلاعات را بهعنوان حمایت جمعی از شخصیت هر یک از اعضای گروه در برابر یکدیگر ایجاد میکند(دیندا، ۲۰۱۴). (کلمن ،۱۹۹۰). سرمایه اجتماعی را هنجارها، شبکههای اجتماعی و روابط میان جوانان و کودکانی میداند که برای رشد کودکان ارزشمند هستند(کلمن، ۱۹۹۰). (پاتنام ، ۱۹۹۳ ) معتقد است که سرمایه اجتماعی برعکس سرمایههای متعارف دیگر، یک کالای عمومی است که در مالکیت خصوصی بهرهبرداران نیست(مورایاما و همکاران، ۲۰۱۲). (بورتکس و همکاران،۲۰۱۰). سرمایه اجتماعی را گسترش عواملی مانند اعتماد، شبکهها و هنجارها میدانند که میتوانیم از آن برای توضیح برخی از مشکلات رفتارهای انسان ازجمله همکاری بکار ببریم(بارتکاس و همکاران، ۲۰۱۰). (دیندا ، ۲۰۱۴). سرمایه اجتماعی را بهعنوان هنجارها و شبکههایی که اقدامات جمعی را برای ایجاد پایهای برای رشد فراگیر و توسعه پایدار فعال فراهم میکند، در نظر میگیرد(دسیلوا و همکاران، ۲۰۰۷). درنهایت فوکویاما معتقد است که سطوح بالای سرمایه اجتماعی، صداقت و اعتماد، افراد را به انجام دادن کارهای مشارکتی و تعاونی مشتاق میسازد(قانعی راد و همکاران، ۱۳۸۴). بنابراین سرمایه اجتماعی مجموعهای از هنجارهای موجود در نظامهای اجتماعی است که منابع ایجادکننده آن هنجارها یا ساختمندیهای نهادی، هنجارها یا ساختمندیهای خودجوش، هنجارها یا ساختمندیهای برونزا و هنجارها یا ساختمندیهای طبیعی هست(فوکویاما، ۱۳۷۹) .
۲-۲- شاخصهای سرمایه اجتماعی
اعتماد اجتماعی: اعتماد همکاری میان افراد را تسهیل میکند و خود همکاری نیز اعتماد ایجاد میکند. اعتماد مستلزم پیشبینی رفتار یک بازیگر مستقل است(شادی طلب و همکاران، ۱۳۸۷). اعتماد در تمام سطوح سرمایه اجتماعی خود را نشان میدهد. در سطح خرد، شامل اعتماد در سطح فردی، ازجمله با کارکنان، شرکای تجاری و گروه همسالان(اوزی و همکاران، ۲۰۰۵). و در سطح کلان آن ناشی از اعتماد به دولت و دیگر نهادها هست(لیدو و همکاران، ۲۰۰۳).
مشارکت اجتماعی: مشارکت اجتماعی یکی از عناصر تشکیلدهنده قدرت جوامع و توانمندسازی جامعه(آدینه وند و همکاران، ۱۳۹۲). و به معنوای شرکت فعالانه و ارادی (مستقیم و غیرمستقیم) انسانها در حیات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و بهطورکلی تمامی ابعاد زندگی است(طالبی و همکاران، ۱۳۸۹). این مفهوم را میتوان درگیری عاطفی اشخاص در موقعیتهای گروهی دانست که آنان را برمیانگیزد تا برای دستیابی به هدفهای گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند(زنگنه و همکاران، ۱۳۹۳).
ارتباط متقابل اجتماعی: مفهوم ارتباط متقابل را میتوان پیوندهای نظم یافته، تبادلات یا دوسویگی کردارها را میان کنشگران یا جمعها تعریف کرد. گیدنز، انسجام اجتماعی را معطوف به نظاممندی در سطح کنش متقابل چهره به چهره تعریف میکند(گیدنز، ۱۳۸۳). ارتباط متقابل به مفهوم بهرهمندی از احساس پذیرش از سوی دیگران و احساس راحتی در محیط همسایگی و اجتماع محلی و گروههایی که افراد در آنها عضویت داشته و یا در آنها مشارکت دارند(قاسمی و همکاران، ۱۳۸۵).
۲-۳- روابط متقابل شهر و روستا
روابط متقابل و پیوند میان شهرها و نواحی روستایی بهطور گسترهای بهعنوان عامل اصلی در فرایند تغییرات اجتماعی و فرهنگی مطرح هست. باوجوداین واقعیت، بیشتر نظریههای توسعه و رویههای اجرایی به دوگانگی جمعیت و فعالیتهای نواحی شهری و روستایی تأکیددارند)میرزایی قلعه و همکاران، ۱۳۹۲). روابط متقابل بین شهر و نواحی روستا در کشورهای درحالتوسعه ازنظر کیفی متفاوت با روابط شهر و نواحی روستایی در کشورهای توسعهیافته است. در کشورهای فقیر جهان، وابستگی بیشتری به فعالیتهای روستایی برای مثال درزمینهی کشاورزی، معدن و ماهیگیری برای ثروت و شغل وجود دارد، در مقابل، در کشورهای توسعهیافته بیشتر ثروت در نواحی شهری ایجاد میشود(لینچ، ۱۳۸۶). در ایران، در زمینه شناخت و مطالعه شهر و روستا تاکنون مطالعات گستردهای توسط محققان داخلی و خارجی صورت گرفته است در این مطالعات، روابط شهر و روستا در ارتباط با متغیرهایی همچون، تسلط بر مالکیت اراضی کشاورزی، بافت و تولید فرش در نواحی روستایی و نیز براساس عقد قراردادهایی درزمینهٔ پرواربندی دام با روستاییان، منابع روستایی، دریافت بهره مالکانه از زمینهای روستایی، پیشخرید تولیدات روستایی و روابط تجاری نابرابر، نفوذ تجاری گسترده به همراه سرمایهگذاری سرمایهداران شهری در بافت فرش، جریان یکسویه درآمد از روستا به شهر، موردبررسی قرارگرفته است(ضرابی و همکاران، ۱۳۹۰).
۲-۴- پیشینه پژوهش
با مدنظر قرار دادن مسائل ارائهشده در مبانی نظری که برگرفته از نظریات معتبر درزمینهٔ سرمایه اجتماعی بوده است، به مهمترین سوابق تجربی انجامشده در داخل و خارج کشور بهصورت زیر اشاره میگردد:
(مورایاما و همکاران، ۲۰۱۲). در مقاله خودشان دادند که اعتماد سازمانی دارای اثر مفید بر سلامت روانی فردی است؛ اما اعتماد در میان همسایهها تأثیر منفی بر سلامت روانی ساکنان حومه شهری دارد(لجونگ، ۲۰۱۴). ( کیو،۲۰۱۰) . در تحقیق خود نشان دادند که برخی از عناصر سرمایه اجتماعی بهطور قابلتوجهی بین مناطق مسکونی متفاوت است که دلیل اصلی آن مربوط به برداشتهای منفی از تنوع اجتماعی و اقتصادی هست(ریچاردز و همکاران، ۲۰۱۵). (زیریش و همکاران، ۲۰۰۹). در پژوشی نشان دادند که سطوح بالاتری از شبکه اجتماعی، مشارکت مدنی و انسجام در مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری وجود دارد (دسیلوا و همکاران، ۲۰۰۷) . در مقاله خود نشان دادند که درک فردی سرمایه اجتماعی با کاهش خطر ابتلا به اختلالات روانی مشترک در ارتباط است(بانک دنیا، صفحه ۲۷). (شیانی و همکاران، ۱۳۹۰). در مطالعه خود نشان دادند که سرمایه اجتماعی در شهر در حد متوسط برآورد شده که دارای چندگانگی در ابعاد و مؤلفهها است. در برخی ابعاد میتوان گونه سنتی سرمایه اجتماعی و در برخی مؤلفهها غلبه اشکال نوین را مشاهده کرد(شیانی و همکاران، ۱۳۹۰). (نوغانی و همکاران، ۱۳۸۷). در مقاله خود نشان دادند که سرمایه اجتماعی در تبیین متغیر کیفیت زندگی بیش از درآمد و تحصیلات دارای اهمیت است(نوغانی و همکاران، ۱۳۸۷). (بحری پور و همکاران، ۱۳۹۱)، در تحقیق نشان دادند که متغیرهای مستقل آگاهی، اعتماد و مشارکت اجتماعی دارای اثرگذاری مثبت و همچنین متغیرهای مستقل سن و هنجار عمل متقابل دارای اثرگذاری منفی بر روی متغیر وابسته احساس امنیت اجتماعی هستند(شیانی و همکاران، ۱۳۸۹).( احمدوند و همکاران، ۱۳۹۱). در مقاله تدوینی خود به این نتایج دست یافتند که بین کیفیت زندگی و سرمایه اجتماعی رابطه معنیداری وجود ندارد؛ حالآنکه کیفیت زندگی رابطه معنیداری با رفاه اجتماعی داشت. در جمعبندی پیشینه پژوهش حاضر میتوان ماحصل مطالعات اشارهشده را به این صورت ارزیابی کرد که بیشتر پژوهشها تکبعدی انجامگرفته و سعی شده است مطالعات در راستای یک مکان زیست مورد ارزیابی قرار گیرد(احمدوند و همکاران، ۱۳۹۱). اما پژوهش حاضر یک گام را فراتر نهاده و ارزیابی را در راستای ارتباط متقابل بین شهر و روستا در هر دو مکان زیست بهصورت مقایسهای انجام داده که امید است با توجه به نتایج بتوان گامهای مؤثری را درزمینهٔ روابط بین شهر و روستا در راستای سرمایه اجتماعی برداشت.
۳- روش پژوهش
مقطع زمانی و مکانی این پژوهش سال ۱۳۹۴ در محدوده جغرافیایی شهرستان بوکان (بخش مرکزی) است. روش پژوهش توصیفی– تحلیلی است که دادهها و اطلاعات اولیه این پژوهش از منابع کتابخانهای مرتبط با سرمایه اجتماعی جمعآوری گردیده و دادههای عمده در ارتباط با موضوع تحقیق در قالب پرسشنامه از طریق توزیع در میان خانوارهای جامعه نمونه به دست آمد. متغیرهای این پژوهش شامل متغیر اعتماد (اعتماد به دوستان، اعتماد به اقوام، اعتماد به مردم، اعتماد به همکاران)، مشارکت (سابقه عضویت در فعالیتهای جمعی، مشارکت در اجرای تصمیمات جمعی، مشارکت مالی، مشارکت در تصمیمگیریهای محلی) و ارتباط متقابل (ارتباط با همسایگان، تعامل با
سایر مردم، اختلاف با مردم، ارتباط با همکاران) هست و مبنای تئوریکی انتخاب این شاخصها با توجه به دیدگاه نظریهپردازان مورداشاره در بخش مبانی نظری (پانتام، بوردیو و فوکویاما) پژوهش بوده است.
برای تأمین روایی (اعتبار) پرسشنامه از تکنیک صوری استفاده شد که برای این منظور نظرات ۱۰ نفر از متخصصین مسائل شهری و اجتماعی روایی ابزار اندازهگیری پژوهش حاضر را تأمین کردند. برای بررسی میزان پایایی گویههای تحقیق از آماره آلفای کرونباخ با دامنه ۰ تا ۱ استفادهشده است که نتایج آن بهصورت جدول زیر به دست آمد.
جدول(۱): پایایی شاخصهای پژوهش
محدوه مکانی | شاخصها | آلفای کرونباخ |
شهر بوکان | اعتماد | ۷۱/۰ |
مشارکت | ۸۲/۰ | |
روابط متقابل | ۹۰/۰ | |
مجموع | ۷۸/۰ | |
روستاها | اعتماد | ۸۹/۰ |
مشارکت | ۷۴/۰ | |
روابط متقابل | ۸۳/۰ | |
مجموع | ۷۶/۰ | |
جامعه آماری موردمطالعه در این تحقیق شامل جمعیت شهر بوکان و روستاهای بخش مرکزی (۱۰۵ روستا) براساس آمار سال ۱۳۹۰ هست. برای تعیین حجم نمونه روستاها از فرمول کوکران و برای انتخاب روستاها از روش نمونهگیری خوشهای -طبقهای و درنهایت برای انتخاب آزمودنی در طبقه انتخابشده از نمونهگیری تصادفی ساده استفاده شد. حجم نمونه در سطح ۹۵ درصد اطمینان در شهر بوکان که جامعه آماری آن در سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۰، ۱۷۱۷۷۳ نفر بود ۳۸۴ خانوار تعیین گردید. جامعه آماری بخش مرکزی جمعیت روستاهای محدوده (۲۹۰۴۵ نفر) شهر بوکان (بخش مرکزی) بود که نمونه آماری آن با استفاده از روش کوکران با خطای ۵ درصد ۳۷۹ بهدستآمده. همچنین تأکید اصلی این پژوهش روی ۴ دهستان و ۱۰۵ روستاهای واقع در محدوده خدماتی شهر بوکان (بخش مرکزی) بود که با استفاده از نمونهگیری خوشهای طبقهای از هریک از این دهستانها براساس درصد تعداد روستا، به روش تصادفی ساده ۲۶ روستا انتخاب شد (جدول ۲). همچنین برای تجزیهوتحلیل دادهها از آزمونهای توصیفی و استنباطی (همبستگی پیرسان) استفادهشده است.
جدول۲: جامعه آماری پژوهش و انتخاب نمونه آماری
دهستان | جمعیت | تعداد روستا | نمونهگیری
طبقهای |
نمونهگیری
تصادفی ساده |
نمونه آماری انتخابشده |
آختاچی | ۸۸۷۱ | ۲۶ | ۲۵% | ۶ | ۳۷۹ |
ایل تیمور | ۵۵۱۹ | ۲۷ | ۲۶% | ۷ | |
ایل گورک | ۵۱۷۹ | ۲۲ | ۲۱% | ۵ | |
بهیفیضاله بیگی | ۹۴۷۷ | ۳۰ | ۲۸% | ۸ | |
جمع | ۲۹۰۴۵ | ۱۰۵ | ۱۰۰% |
۴- یافتههای تحقیق
نتایج بهدستآمده از تجزیهوتحلیل پرسشنامهها حاکی از آن است که از میان پرسشنامههای توزیعشده در بین ساکنان روستاها، ۶۲ درصد مرد و ۳۸ درصد زن و ازنظر وضعیت تأهل، ۴/۵۲ درصد متأهل و ۶/ ۴۷ درصد مجرد بودند. از این میان ۱۸ درصد در گروه سنی ۲۹-۲۰ ساله، ۲۱ درصد در گروه سنی ۳۹-۳۰ ساله، ۲۰ درصد در گروه سنی ۴۹-۴۰ ساله، ۲۶ درصد در گروه سنی ۵۹-۵۰ ساله و ۱۵ درصد در گروه ۶۰ سال به بالا قرار داشتند. بررسی میزان تحصیلات گویای آن بود که ۹ درصد بیسواد، ۳۳ درصد نهضت تا پنجم ابتدایی، ۳۱ درصد راهنمایی، ۱۸ درصد دیپلم و ۹ درصد فوقدیپلم و بالاتر قرار داشتند. پرسشنامههای توزیعشده در بین ساکنان شهری نشان داد که ۵۸ درصد مرد و ۴۲ درصد زن بودند که از این تعداد ۶/۴۶ درصد متأهل و ۴/۵۳ درصد مجرد بودند. ۲۴ درصد در گروه سنی ۲۹-۲۰ ساله، ۱۸ درصد در گروه سنی ۳۹-۳۰ ساله، ۲۳ درصد در گروه سنی ۴۹-۴۰ ساله، ۱۹ درصد در گروه سنی ۵۹-۵۰ ساله و ۱۶ درصد در گروه سنی ۶۰ سال به بالا قرار داشتند. به لحاظ سطح تحصیلات ۶ درصد بیسواد، ۱۸ درصد نهضت تا پنجم، ۲۸ درصد راهنمایی، ۲۲ درصد دیپلم و ۲۶ درصد فوقدیپلم و بالاتر قرار داشتند.
یافتههای حاصل از بررسی شاخص اعتماد در دو سطح شهر و روستاهای شهرستان بوکان نشان میدهد که درمجموع اعتماد به دوستان در محیط روستا بیشتر از محیط شهری هست. چراکه ۷/۴۴درصد روستاییان اعتماد بسیار زیادی به دوستان خوددارند؛ اما در مناطق شهری این رقم به ۴/۳۲درصد تقلیل پیداکرده است. درزمینهٔ اعتماد به اقوام نیز، اختلاف چشمگیرتری در میان ساکنین روستا با ساکنین مناطق شهری مشاهده گردید. بدینصورت که ۶/۴۷درصد روستاییان دارای اعتماد بسیار زیاد به اقوام خود بوده و این برگ خرید در مناطق شهری ۵/۲۶درصد است. درزمینهٔ اعتماد به مردم در میان روستاییان شهرستان بوکان، ۱/۴ درصد دارای اعتماد بسیار زیاد نسبت به مردم بوده و این مقدار در شهر بوکان ۹/۵ درصد است. همچنین مؤلفه اعتماد به همکاران نشان داد که اعتماد روستاییان به همکاران خود بیشتر از اعتماد ساکنین شهری به آنها است (جدول ۳).
جدول۳: میزان اعتماد در سطح شهرستان بوکان به تفکیک شهر و روستا (درصد)
اعتماد | فراوانی | ||||||||||
بسیار کم | کم | متوسط | زیاد | بسیار زیاد | |||||||
اعتماد به دوستان
|
شهر | ۳/۵ | ۱۰ | ۱/۲۷ | ۳/۲۵ | ۴/۳۲ | |||||
روستا | ۴/۲ | ¼ | ۶/۱۷ | ۲/۳۱ | ۷/۴۴ | ||||||
اعتماد به اقوام
|
شهر | ۹/۵ | ۶/۱۰ | ۶/۲۷ | ۴/۲۹ | ۵/۲۶ | |||||
روستا | ۴/۲ | ۱/۷ | ۸/۸ | ۱/۳۴ | ۶/۴۷ | ||||||
اعتماد به مردم
|
شهر | ۵/۶ | ۲/۱۱ | ۴/۴۹ | ۱/۲۷ | ۹/۵ | |||||
روستا | ۷/۴ | ۸/۸ | ۸/۵۱ | ۶/۳۰ | ¼ | ||||||
اعتماد به همکاران | شهر | ۲/۸ | ۸/۸ | ۴/۱۲ | ۸/۴ | ۷/۱۴ | |||||
روستا | ۸/۸ | ۹/۵ | ۱/۷ | ۴۰ | ۱/۱۷ | ||||||
یافتههای حاصل از انواع مختلف مشارکت در شهر و روستاهای شهرستان بوکان نشان داد که تفاوت فراوانی میان سابقه عضویت در فعالیتهای جمعی در میان مناطق روستایی و شهری قابلملاحظه بود. بهطوریکه ۵/۵۳ درصد از روستاییان دارای سابقه خیلی زیاد در فعالیتهای جمعی بودند، این مقدار در میان مناطق شهری ۶/۲۰درصد بود. همچنین درزمینهٔ مشارکت در فعالیتهای جمعی نیز تفاوت قابلملاحظهای میان مناطق شهری و روستایی قابلمشاهده بود بهطوریکه ۲/۸۱ درصد روستاییان دارای مشارکت خیلی زیاد در اجرای تصمیمات به دست آمد که این مقدار در شهر بوکان ۸/۴۱ درصد بود (جدول ۴).
جدول۴: سابقه عضویت و مشارکت در فعالیتهای جمعی شهرستان بوکان(درصد)
طیف |
سابقه عضویت در فعالیتهای جمعی |
مشارکت در اجرای تصمیمات جمعی | |||
روستا | شهر | روستا | شهر | ||
بسیار کم | ۴/۲ | ۹/۱۲ | ۰ | ۵/۳ | |
کم | ۵/۳ | ۲۰ | ۴/۲ | ۹/۵ | |
متوسط | ۸/۱۱ | ۸/۱۸ | ۳/۵ | ۵/۳۳ | |
زیاد | ۸/۲۸ | ۶/۲۷ | ۲/۱۱ | ۳/۱۵ | |
بسیار زیاد | ۵/۵۳ | ۶/۲۰ | ۲/۸۱ | ۸/۴۱ | |
همچنین درزمینهٔ مشارکت مالی ساکنین شهر بوکان ۹/۴۲ درصد دارای مشارکت بسیار زیاد میباشند. این در حالی است که این مقدار در میان ساکنین روستاهای موردمطالعه این شهرستان ۸/۲۸ درصد هست. درواقع مشارکت مالی در میان ساکنین شهر بسیار بیشتر از ساکنین روستایی هست. درزمینهٔ مشارکت در تصمیمگیریها نیز ۴/۲۲ درصد در مناطق روستایی دارای مشارکت بسیار زیاد میباشند که نسبت به مشارکت ساکنین شهر ۸/۱۱ درصد بیشتر بوده است (جدول ۵).
جدول۵: مشارکت مالی و مشارکت در تصمیمگیریهای محلی(درصد)
طیف | مشارکت مالی | مشارکت در تصمیمگیریهای محلی | ||
روستا | شهر | روستا | شهر | |
بسیار کم | ۹/۵ | ¼ | ۹/۲۵ | ۲۰ |
کم | ۵/۳ | ۴/۲ | ۸/۱۸ | ۵/۱۳ |
متوسط | ۵/۴۳ | ۳/۳۵ | ۷/۱۴ | ۹/۳۲ |
زیاد | ۲/۱۸ | ۳/۱۵ | ۲/۱۸ | ۸/۲۱ |
بسیار زیاد | ۸/۲۸ | ۹/۴۲ | ۴/۲۲ | ۸/۱۱ |
یافتههای حاصل از شاخص روابط متقابل برای آزمودنیها نشان داد که ارتباط با همسایگان در میان ساکنین روستاهای موردمطالعه بیشتر از ارتباط مردم مناطق شهری با همسایگان خود بود. همانطور که از جدول ۶ نمایان است ۸/۴۸ درصد روستاییان ارتباط بسیار زیاد با همسایگان خود داشتند که این مقدار در میان مناطق شهری تنها ۹/۱۵ درصد بود؛ اما درزمینهٔ ارتباط با سایر مردم، این میزان در میان ساکنین شهر بیشتر از روستاهای موردمطالعه بود؛ درحالیکه ۵/۳۶ درصد ساکنین شهر بوکان با سایر مردم ارتباط خیلی زیاد داشته و این برگ خرید در میان روستاییان ۸/۱۸ درصد به دست آمد.
جدول۶: ارتباط با همسایگان و تعامل با سایر مردم شهرستان بوکان(درصد)
طیف | ارتباط با همسایگان | تعامل با سایر مردم | ||
روستا | شهر | روستا | شهر | |
بسیار کم | ۲/۱ | ۶/۳۰ | ۴/۲۲ | ۹/۲ |
کم | ۴/۲ | ۶/۱۷ | ۶/۷ | ۴/۲ |
متوسط | ۹/۱۵ | ۹/۱۵ | ۲/۱۸ | ۵/۱۳ |
زیاد | ۸/۳۱ | ۲۰ | ۹/۳۲ | ۷/۴۴ |
بسیار زیاد | ۸/۴۸ | ۹/۱۵ | ۸/۱۸ | ۵/۳۶ |
تحلیل مؤلفه اختلاف با مردم در شاخص روابط متقابل نشان داد که میزان اختلاف در میان ساکنین شهر بوکان بسیار بیشتر از ساکنین روستاهای موردمطالعه این شهرستان هست. بدینصورت که ۲/۱۸ درصد از پاسخگویان ساکنان شهر بوکان دارای اختلاف بسیار زیاد با سایرین بوده و این رقم برای ساکنین روستاهای موردمطالعه، ۸/۱۱ درصد هست. همچنین درزمینهٔ ارتباط باهم کاران ۱/۴ درصد روستاییان دارای ارتباط بسیار زیاد باهم کاران، ۴/۳۲ درصد دارای ارتباط متوسط، ۳/۲۵ درصد دارای ارتباط کم، ۹/۲۲ درصد دارای ارتباط بسیار کم و ۱۰ درصد بدون پاسخ بود که این مقدار در میان پاسخدهندگان شهر بوکان به ترتیب ۹/۲ درصد ارتباط بسیار زیاد، ۹/۱۵ درصد ارتباط متوسط، ۳/۵۳ درصد ارتباط کم، ۵/۳۳ درصد ارتباط بسیار کم و ۱/۷درصد بدون پاسخ بودند. در کل ارتباط باهم کاران در میان مناطق روستایی بوکان بیشتر از ارتباط باهم کاران در خود شهر بوکان بود (جدول ۷).
جدول ۷: اختلاف با مردم و ارتباط باهم کاران شهرستان بوکان(درصد)
طیف | اختلاف با مردم | ارتباط باهم کاران | ||
روستا | شهر | روستا | شهر | |
بسیار کم | ۲/۲۸ | ۶/۲۰ | ۹/۲۲ | ۵/۳۳ |
کم | ۷/۲۴ | ۵/۱۶ | ۳/۲۵ | ۳/۳۵ |
متوسط | ۶/۲۰ | ۶/۲۰ | ۴/۳۲ | ۹/۱۵ |
زیاد | ۷/۱۴ | ۱/۲۴ | ۳/۵ | ۳/۵ |
بسیار زیاد | ۸/۱۱ | ۲/۱۸ | ۱/۴ | ۹/۲ |
بدون پاسخ | – | – | ۱۰ | ۱/۷ |
نتایج آزمون فرضیههای پژوهش بهصورت زیر به این صورت بیان میشود:
بین مکان زیست و متغیر اعتماد در مراکز شهری و روستایی شهرستان بوکان رابطه معنیداری وجود دارد. برای آزمون این فرضیه از روش همبستگی پیرسون جهت سنجش رابطه معناداری بین مکان زیست و متغیر اعتماد استفاده گردید. این فرضیه شامل دو متغیر مستقل (مکان زیست) و وابسته (متغیر مربوط به اعتماد: اعتماد به دوستان، اعتماد به اقوام، اعتماد به مردم، اعتماد به همکاران) هست که هر یک از متغیرها با استفاده از گویههایی مورداندازهگیری قرارگرفتهاند. جدول ۸ نتایج بهدستآمده از تحلیل روابط بین متغیرهای فوق را نشان میدهد.
جدول۸: بررسی ارتباط بین متغیر مربوط به اعتماد و مکان زیست در شهرستان بوکان
متغیر آزمون | اعتماد به دوستان | عتماد به اقوام | اعتماد به مردم | اعتماد به همکاران | ||||
روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | |
پیرسون | ۳۹۱٫ | ۱۹۱٫ | ۳۵۶ | ۱۲۶٫ | ۳۳۳٫ | ۰۳۳٫ | ۱۹۱٫ | ۰۹۱٫ |
P value | ۰۰۰٫ | ۰۱۰۰٫ | ۰۰۰٫ | ۰۰۰٫ | ۰۴۱٫ | ۰۶۱٫ | ۰۰۴٫ | ۰۹۴٫ |
N | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ |
نتایج بهدستآمده از جدول ۸ حاکی از آن است که بین مکان زیست و اعتماد به دوستان در مناطق شهری و روستایی تفاوت معناداری در سطح اطمینان از ۹۹/۰ با ضریب همبستگی ۳۹۱/۰ در نواحی روستایی و ۱۹۱/۰ در مناطق شهری وجود دارد. نتایج آزمون برای تحلیل وضعیت ارتباط بین مؤلفههای مکان زیست با اعتماد به اقوام نشان داد که در سطح خطای (Pvalue) کمتر از ۰۱/۰ با ضریب همبستگی ۲۵۶/۰ برای نواحی روستایی و ۱۲۶/۰ برای مکان شهری ارتباط معناداری وجود داشته و این نشاندهنده اعتماد بیشتر به اقوام در مناطق روستایی بیشتر از شهری در شهرستان بوکان است. در سنجش ارتباط بین مکان زیست و اعتماد به مردم نتایج بهدستآمده نشان داد که با توجه به مکان زیست مؤلفه اعتماد به مردم در مناطق روستایی معنادار بوده و این رابطه برای مناطق شهر بوکان معنادار نیست؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت که اعتماد به مردم در مناطق روستایی وجود داشته و در شهر این ارتباط نسبت به آزمودنیهای فوق معنادار نیست. اعتماد به همکاران دیگر مؤلفهای است که برای دو مکان زیست روستایی و شهری مورد تحلیل قرار گرفت و نتایج بهدستآمده نشان داد که در مناطق روستایی میزان اعتماد مردم به همکاران خود معنادار بوده و برای شهر این رابطه بدون هیچ همبستگی به دست آمد؛ البته لازم به ذکر است که میزان همبستگی در مؤلفه مکان زیست نسبت به مؤلفه اجتماعی اعتماد به همکاران در مناطق روستایی نیز با شدت همبستگی خیلی پایینی (۱۹۱/۰) همراه بوده و این نشاندهنده کاهش پایداری اجتماعی طی سالهای اخیر بین مردم است.
بین مکان زیست با متغیر مشارکت در مراکز شهری و روستایی شهرستان بوکان رابطه معنیداری وجود دارد.
در این قسمت به بررسی رابطه معناداری بین مکان زیست و متغیر مشارکت پرداخته میشود. متغیر مستقل تحقیق (مکان زیست) و متغیر وابسته متغیر مشارکت (سابقه عضویت در فعالیتهای جمعی، مشارکت در تصمیمات جمعی، مشارکت مالی، مشارکت در تصمیمگیریهای محلی) هست. جدول ۹ بیانگر همبستگی بین مؤلفههای متغیرهای مکان زیست و مشارکت را نشان میدهد.
جدول۹: بررسی ارتباط بین متغیر مربوط به مشارکت در شهرستان بوکان
سابقه عضویت در فعالیتهای جمعی | مشارکت در اجرای تصمیمات جمعی | مشارکت مالی | مشارکت در تصمیمگیریهای محلی | |||||
روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | |
پیرسون | ۱۱۱٫ | ۲۱۳٫ | ۲۱۶٫ | ۳۱۸٫ | ۱۳۴٫ | ۵۱۲٫ | ۰۰۲٫ | ۱۴۲٫ |
P value | ۰۰۰٫ | ۰۰۰ | ۰۰۰٫ | ۰۰۰ | ۰۱۴٫ | ۰۲۱٫ | ۹۶۹٫ | ۰۱۶٫ |
N | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ |
نتایج بهدستآمده از جدول ۹نشان میدهد که بین مکان زیست (شهر و روستا) و مؤلفههای مشارکت بهجز مؤلفه مشارکت جمعی در تصمیمگیریهای محلی در روستا ارتباط معناداری وجود دارد. این ارتباط با شدت همبستگی در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بوده و با مؤلفه مشارکت مالی با شدت همبستگی ۵۱۲/۰ و مشارکت در اجرای تصمیمات جمعی با شدت همبستگی ۳۱۸/۰ در مناطق شهری به ترتیب بیشتر از مناطق روستایی میباشند؛ بنابراین با توجه به نتایج بهدستآمده میتوان نتیجه گرفت که از بعد مشارکت اجتماعی شهرها از جنبوجوش بیشتری نسبت به نواحی روستایی برخوردار میباشند. بدین منظور فرضیه دوم پژوهش نیز مورد تأیید قرار میگیرد.بین مکان زیست با متغیر ارتباط متقابل در مراکز شهری و روستایی شهرستان بوکان رابطه معنیداری وجود دارد
نتایج بهدستآمده نشان داد که از بین متغیرهای اجتماعی ارتباط متقابل مؤلفههای ارتباط با همسایگان با شدت همبستگی ۵۳۰/۰ در نواحی روستایی نسبت به مناطق شهری که از شدت همبستگی ۱۱۳/۰ برخوردار هست، بیشتر هست. از بعد مؤلفه تعامل با سایر مردم، بازهم مناطق روستایی نسبت به مناطق شهری از شدت همبستگی زیادی برخوردار بوده است؛ اما مؤلفه اجتماعی اختلاف با مردم در نواحی شهری با شدت همبستگی ۴۳۱/۰ نسبت به مناطق روستایی ۱۶۵/۰ بیشتر هست. دیگر بعد اجتماعی مطالعه شده در این بخش ارتباط باهم کاران در نواحی شهری و روستایی شهرستان بوکان است که نتایج بهدستآمده نشان داد که در نواحی روستایی مؤلفه فوق دارای معناداری قابل قبولی نبوده اما در مناطق شهری با سطح اطمینان ۹۹ درصد از شدت همبستگی ۱۵۶/۰ برخوردار هست؛ بنابراین با توجه به نتایج بهدستآمده استدلال میشود که از بعد معیار اجتماعی ارتباط متقابل بین نواحی شهری و روستایی شهرستان بوکان ارتباط معناداری وجود دارد.
جدول ۱۰:بررسی ارتباط بین متغیرمربوط به ارتباط متقابل در شهرستان بوک
متغیر آزمون | ارتباط با همسایگان | تعامل با سایر مردم | اختلاف با مردم | ارتباط باهم کاران | ||||
روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | روستا | شهر | |
پیرسان | ۵۳۰٫ | ۱۱۳٫ | ۳۵۶٫ | ۲۱۱٫ | ۱۶۵٫ | ۴۳۱٫ | ۱۰۵٫ | ۱۵۶٫ |
P value | ۰۰۰٫ | ۰۰۰٫ | ۰۰۰٫ | ۰۰۰٫ | ۰۰۲٫ | ۰۰۱٫ | ۰۵۴٫ | ۰۱۰٫ |
N | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ | ۳۰۰ | ۳۸۴ |
۵-بحث و نتیجهگیری
یکی از مهمترین عوامل مؤثر در توسعه مناطق میزان سرمایه اجتماعی هست. درواقع بدون سرمایه اجتماعی پیمودن مسیر توسعه با مشکلات و معضلات بسیاری روبرو است و سایر سرمایههای موجود بدون سرمایه اجتماعی ناقص و ناکارآمد به شمار میروند. نتایج حاصل در زمینههای: اعتماد به دوستان، اعتماد به اقوام، عضویت در فعالیتهای جمعی، ارتباط با همسایگان نشان میدهد که تفاوت معناداری این شاخصها در دو محیط روستا و شهر بوکان وجود دارد. درواقع در شاخصهای نامبرده از سرمایه اجتماعی مناطق روستایی موردمطالعه بیشتر از مناطق شهری هست؛ و اما در شاخص اعتماد به مردم تفاوت معناداری دیده نمیشود، این عامل از سرمایه اجتماعی در مناطق شهری بیشتر از مناطق روستایی بوده است. این در راستای مطالعات است(کیانی وهمکاران، ۱۳۸۸). که در مطالعه خود نشان دادند ازنظر اعتماد عمومی، شکاف زیادی بین شهر و روستا وجود دارد.
همچنین هماهنگی کامل با نتایج مطالعات دارد(توکلی و همکاران، ۱۳۸۸). که در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که تفاوت معنیداری بین سطح سرمایه اجتماعی در نقاط شهری و روستایی در سطح منطقه سیستان وجود دارد. بهطوریکه شاخص اعتماد در بین نقاط روستایی بسیار بیشتر از مناطق شهری است. این نتایج همچنین هماهنگ با نتایج مطالعات هست( شارپ و همکاران، ۲۰۰۳). که در مطالعات خود در اندونزی نشان دادند که در یک جامعه کشاورز میزان اعتماد بسیار بیشتر از یک جامعه غیر کشاورز (شهر) مشاهدهشده است(سونگ، ۲۰۱۰).
با توجه به نتایج بهدستآمده از بعد مشارکت اجتماعی میتوان نتیجه گرفت که شهر بوکان از جنبوجوش بیشتری نسبت به نواحی روستایی برخوردار میباشند. این نتایج در راستای مطالعات نیست(کیانی و همکاران، ۱۳۸۸). که عنوان کردند میزان مشارکت غیررسمی روستاییان خیلی بیشتر از افراد شهری بوده است. ازنظر مشارکت رسمی نیز، روستاییان از مشارکت بیشتری نسبت به شهروندان برخوردار بودهاند. همچنین هماهنگ با مطالعات نیست( خانی و همکاران، ۱۳۹۲). که در تحقیق خود تأکید بیشتری بر روی مشارکت اجتماعی در نواحی روستایی داشتند و عنوان کردند که روستاها در ازنظر مشارکت اجتماعی شرایط بهتری دارند و با توجه به اینکه تعهد بیشتری نسبت به هم دارند، نسبت به هم همکاری و همدلی بیشتر میکنند، همین عوامل باعث مشارکت بهتر در نواحی روستایی شده است. بررسی نتایج حاصل از تجزیهوتحلیل بعد ارتباط متقابل اجتماعی در پژوهش حاضر نشان میدهد میشود که بین نواحی شهری و روستایی شهرستان بوکان ارتباط معناداری وجود دارد؛ بنابراین این نتایج در راستای این نتایج (قاسمی و همکاران، ۱۳۸۵) . نیست که در پژوهش خود عنوان کردند شهرها از پایینترین سطح ارتباط متقابل اجتماعی برخوردار بودهاند و تفاوت و معنیداری بین مناطق موردمطالعه وجود دارد.
میزان سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی بیشتر از میزان سرمایه اجتماعی در مناطق شهری هست. درصد بیشتر سرمایه اجتماعی در مناطق روستایی خود بهعنوان از مهمترین گزینههای کاهش مهاجرت عمل مینماید و سبب ماندگاری ساکنین در مناطق روستایی میشود. یعنی اعتماد و وابستگیهای به وجود آمده میان ساکنین روستا بهعنوان محرکی قوی در جهت کاهش مهاجرتها عمل مینماید و درصد مهاجرین روستایی را کاهش میدهد و زمینه توسعه پایدار روستایی را فراهم میکند. نتایج نهایی این پژوهش هماهنگی نسبی با مطالعات دارد( قاسمی و همکاران، ۱۳۸۵). که عنوان کردند شاخصهای سرمایه اجتماعی که از وضعیت مناسبتری برخوردارند آنهایی هستند که بیشتر با وجوه سنتی جامعه در ارتباطاند (اعتماد به خانواده، مشارکت در امور مذهبی و سایر اشکال مشارکت اجتماعی) و شاخصهایی که بازندگی مدرن رابطه بیشتری دارند در وضعیت نامطلوبتری قرار دارند (اعتماد به غریبهها، الگوهای مختلف مشارکت مدنی). همچنین این نتایج در راستای نتایج مطالعه(بزی و همکاران، ۱۳۸۸). قرار دارد که عنوان کردند نتایج میزان سرمایه اجتماعی در ابعاد مختلف آن، در سطح مراکز روستایی بیشتر از مراکز شهری است. بهطوریکه طبق نظریه جین جی کوب درزمینهٔ نقش بیشتر بالا بودن سرمایه اجتماعی در یک مکان در حفظ و نگهداری آن نسبت به نهادهای رسمی، میتوان به بالا بودن میزان سرمایه اجتماعی در سطح مراکز روستایی منطقه موردمطالعه اشاره کرد که این وضعیت میتواند بهعنوان یک پتانسیل در سطح مراکز روستایی تلقی شده و درروند سیاستگذاری مرزی دولت مؤثر واقع گردد. از طرف دیگر با توجه به بالا بودن میزان سرمایه اجتماعی مراکز روستایی نسبت به مناطق شهری موردمطالعه، اندیشه رشد نقاط شهری در مناطق مرزی با هزینه تخلیه روستایی که در سالهای اخیر شتاب گرفته، چندان نمیتواند الگوی مناسبی باشد و با ضرورتهای ژئوپلیتیکی منافات خواهد داشت. همچنین همگام با مطالعات هست(ابراهیمزاده و همکاران ، ۱۳۸۹). که عنوان کردند سرمایه اجتماعی در روستاهای پیرامونی در حال ادغام در شهر نسبت به روستاهای مستقل در سطح پایینتری قرار دارد. نتیجه کلی آن است که ادغام این روستاها در شهر، به تهی شدن آنها از سرمایه اجتماعی و درون کوچی افراد غیربومی که اغلب مستعد انجام فعالیتهای غیرقانونی نیز هستند، منجر خواهد شد که برای این روستاها جز تبدیلشدن به نواحی حاشیهنشین شهری و درنتیجه شیوع ناهنجاریهای اجتماعی و به دور ماندن از فرایند توسعه، دستاورد دیگری نخواهد داشت. نتیجهگیری نهایی از این پژوهش نشان میدهد که میزان اثربخشی و کار آیی منابع مالی و انسانی به میزان برخورداری از سرمایه اجتماعی، که از ارزشها، مشارکتها و استحکام تعهدات متقابل افراد و گروهها تأمین میشود، بستگی دارد؛ بنابراین تهی شدن یک جامعه از سرمایه اجتماعی به ناکارآمدی بسیاری از سیاستها در حوزههای مختلف برنامهریزی منجر خواهد شد.
پیشنهادها
با توجه به نتایج بهدستآمده از فرضیه اول پژوهش که نشاندهنده همبستگی قوی بین مؤلفههای مکان زیست و متغیر اعتماد در مراکز روستایی است، میتوان چنین پیشنهاد کرد در کنار افزایش سرمایههای اجتماعی با یاری مردم و نهادهای محلی، نقش و عملکرد دولت نیز نمیتواند بیتأثیر باشد. بنابراین دولت میتواند بخشی از مسئولیت خود را به واحدها و سازمانهای غیردولتی بسپارد، تا آنها نیز با تکمیل انجمنها و تعاونیهای روستایی بهنوعی در افزایش سرمایه اجتماعی در نواحی روستایی کمک کنند.
همچنین با توجه به رابطه معناداری بین متغیرهای ارتباط متقابل در شهر و روستاهای شهرستان بوکان، مشخص شد که در هر دو مکان زیستی، بین این متغیرها ارتباط معناداری وجود دارد، بنابراین میتوان گفت سرمایه اجتماعی از طریق ایجاد هماهنگی و ارتباط میان انواع دیگر سرمایهها، از قبیل سرمایههای مالی، طبیعی و انسانی، زمینه را جهت دستیابی به سود مشترک فراهم میآورد. بنابراین سرمایه اجتماعی میتواند بهعنوان یکی از عوامل تعیینکننده سطح کیفیت زندگی در سکونتگاههای شهری و روستایی باشد که متخصصان بایستی به این مسئله توجه جدی نمایند.
منابع:
ابراهیمزاده، ع.، بریمانی، ف.، اسکندریثانی، م.، رمضانپور، ص.، (۱۳۸۹). «بررسی تطبیقی سرمایه اجتماعی در روستاهای ادغامشده در شهر و روستاهای مستقل: موردشناسی روستای ادغامشده تربقان و روستای مستقل رزقآباد کاشمر»، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۳، شماره ۱، بهار ۱۳۸۹، صفحات ۴۳-۵۲٫
احمدوند، م.، هدایتینیا، س.، عبدالهی، خ.،۱۳۹۱٫ «بررسی تأثیر رفاه و سرمایه اجتماعی بر کیفیت زندگی در مناطق روستایی شهرستان بویراحمد»، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی روستایی، سال اول، شماره ۲، صفحات ۸۹-۱۱۲٫
قاسمی، و.ح.، اسماعیلی، ر.، ربیعی، ک.، ۱۳۸۵٫ «سطحبندی سرمایه اجتماعی در شهرستانهای استان اصفهان، رفاه اجتماعی»، دوره ۶، شماره ۲۳، صفحات ۲۲۵ -۲۴۸٫
طالب، م.، نجفیاصل، ز.، ۱۳۸۹٫ «آموزههایی از روند مشارکت روستایی در ایران»، فصلنامه پژوهشهای روستایی، دوره ۱، شماره ۲، صفحات ۲۷-۴۸٫
لینچ، ک.، ۱۳۸۶٫ «روابط متقابل شهر و روستا در کشورهای درحالتوسعه»، ترجمه محمدرضا رضوانی و داود شیخی، انتشارات پیام.
آدینهوند، ع.، حاجیزاده، م.، قدمی، م.، ۱۳۹۲٫ «بررسی عملکرد شهرداری در چهارچوب حکمرانی خوب شهری (نمونه موردمطالعه: شهر بابلسر)»، مدیریت شهری، دوره ۱۱، شماره ۳۱، صفحات۴۱-۶۴٫
بحریپور، ع.، ذوالفقاری، ا.، رستگارخالد، ا.، ۱۳۹۱٫ «بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و احساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی شهرستان کاشان)»، فصلنامه پژوهشهای راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال اول، شماره ۴، صفحات ۸۹-۱۰۹٫
بزی، خ.، کیانی، ا.، حنیفیاصل، ی.، راضی، ا.، ۱۳۸۹٫ « تحلیل تفاوتهای مکانی سرمایه اجتماعی در مناطق شهری و روستایی مرزی کشور (مقایسه تطبیقی مراکز شهری و روستایی شهرستان ارومیه)»، فصلنامه جامعهشناسی ایران، دوره ۱۱، شماره ۲، صفحات ۷۴ -۱۰۲٫
ضرابی، ا.، پورقیومی، ح.، زارعی، ی.، ۱۳۹۰٫ «روابط اقتصادی شهر و روستا»، آموزش رشد جغرافیا، شماره ۲۵(پیاپی)، صفحات ۱-۷٫
بهزاد، د.، ۱۳۸۴٫ «سرمایه اجتماعی بستری برای ارتقای سلامت روان»، فصلنامه علمی رفاه اجتماعی، سال دوم، شماره ۶، صفحات ۵۴ -۴۳٫
توکلی، م.، تاجبخش، ک.، ۱۳۸۸٫ «بررسی و تحلیل میزان سرمایه اجتماعی در مناطق شهری و روستایی مرزی سیستان»، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۱۱، شماره ۲، صفحات ۱۴۳-۱۶۲٫
حاجی پور، خ.، ۱۳۸۵٫ «برنامهریزی محله مبنا، رهیافتی کارآمد در ایجاد مدیریت شهری پایدار»، نشریه هنرهای زیبا، شماره ۲۶، صفحات ۳۷-۴۶٫
خانی، ف.، قدیری، م.م.، ملکان، ا.، ۱۳۹۲٫«تأثیر مؤلفه سرمایه اجتماعی بر ارتقای توسعه روستایی (موردمطالعه: دهستان گودین، شهرستان کنگاور)»، فصلنامه جغرافیا، دوره ۱۱، شماره ۳۸، صفحات ۱۵۲-۱۳۳٫
خرازی، س.ک.، واعظی، م.، جبلیسینکی، ع.، ۱۳۹۱٫ «رابطه سرمایه اجتماعی با گرایش به رفتار شهروندی سازمانی در دفتر مرکزی یک شرکت بیمه»، پژوهشنامه بیمه، شماره ۲۷(۲ (مسلسل ۱۰۶))، صفحات ۱۵۹-۱۷۱٫
خمر، غ.، اسماعیلزادهکواکی، ع.، برات پور، ع.، ۱۳۹۰٫ «ارزیابی توزیع فضایی سرمایه اجتماعی در سطح مناطق شهری با استفاده از تکنیک Topsis و GIS- (مطالعه موردی: نواحی شهر قوچان)»، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال ۱، شماره ۴، صفحات ۹۵-۱۱۲٫
سلمانی، م.، تقی پور، ف.، رمضانزاده لسبویی، م.، جلیلی، پ.ز.، ۱۳۸۹٫ «بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی در توسعه روستایی»، فصلنامه تخصصی علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد شوشتر، سال چهارم، شماره یازدهم، صفحات ۱۹-۴۰٫
شیانی، م.، موسوی، م.، ۱۳۹۰٫ «تحلیل وضعیت سرمایه اجتماعی در شهر کرمان»، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال ۱۱، شماره ۴۱، صفحات ۹۳-۱۲۲٫
زنگنه، ی.، حسینآبادی، س.، روشندل، ت.، نبی پور، ر.، ۱۳۹۳٫سیر تعلق مکانی و سرمایه اجتماعی بر بهسازی مشارکتی محلات قدیمی، نمونه موردی محله سرده سبزوار، فصلنامه پژوهش و برنامهریزی شهری، دوره ۵، شماره ۱۹، صفحه ۱۱۱-۱۲۸
غلامپور، م.، ۱۳۸۸٫ «سرمایه اجتماعی، ماهنامه اجتماعی اقتصادی علمی فرهنگی»، شماره ۱۱۴- ۱۱۳، صفحات ۹۷-۹۴٫
فقیهی، ا.، فیضی، ط.، ۱۳۸۰٫ «سرمایه اجتماعی: رویکردی نو در سازمان، رفاه اجتماعی»، فصلنامه دانش مدیریت، سال ۱۹، شماره ۷۲، صفحات ۴۶-۲۳٫
فوکویاما، ف.، ۱۳۷۹٫ «پایان نظم، بررسی سرمایه اجتماعی و حفظ آن»، ترجمه: غلام عباس توسلی، تهران: انتشارات جهان امروز.
قانعیراد، م.، حسینی، ف.، ۱۳۸۴٫ «ارزشها، شبکه روابط و مشارکت در سازمانهای غیردولتی»، مجله جامعهشناسی ایران، دوره ششم، شماره ۳، صفحات ۱۲۳-۹۷٫
کلمن، ج.س.، ۱۳۸۴٫ «بنیادهای نظریه اجتماعی»، ترجمه: منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
شادیطلب، ژ.، حجتیکرمانی، ف.، ۱۳۸۷٫ «فقر و سرمایه اجتماعی در جامعه روستایی»، فصلنامه رفاه اجتماعی، دوره۷، شماره ۲۸، صفحات ۳۵-۵۶٫
کیانی، ا.، میرزاپور، س.، ۱۳۸۸٫ «بررسی افتراق فضایی- مکانی شهر و روستا در ابعاد سرمایه اجتماعی، مطالعه مورد شهرستان خرمآباد»، فصلنامه فضای جغرافیایی، سال نهم، شماره ۲۸، صفحات ۱۲۵-۱۴۷٫
گیدنز، آ.، ۱۳۸۳٫ «تجدد و تشخص»، ترجمه: ناصر موفقیان، تهران: نشر نی.
ماجدی، س.م.، لهساییزاده، ع.، ۱۳۸۵٫ «بررسی رابطه بین متغیرهای زمینهای، سرمایه اجتماعی و رضایت از کیفیت زندگی: مطالعه موردی در روستاهای استان فارس»، فصلنامه روستا و توسعه، سال ۹، شماره ۴، صفحات ۹۱-۱۳۵٫
مظفر، ف..، مسعود، م.، راست بین، س.، ۱۳۹۱٫ «ارزیابی تأثیرات کیفیتهای شهری در میزان شاخص سرمایه اجتماعی در بافتهای تاریخی (مطالعه موردی: محله جلفای اصفهان)»، مجله مرمت و معماری ایران، سال۲، شماره ۴، صفحات ۲۹-۴۶٫
موسویخامنه، م.، حسنپوردرودگر، ز.، ۱۳۹۱٫ «بررسی تحلیلی تطبیقی سرمایه اجتماعی در محلههای مساعد و نامساعد شهر تهران»، فصلنامه مسائل اجتماعی تهران (دانشگاه خوارزمی)، سال ۳، شماره ۲، صفحات ۲۰۳-۲۲۸٫
میرزاییقلعه، ف.، کلانتری، ب.، مولایی قلیچی، م.، عزمی، آئین.، ۱۳۹۲٫ «تحلیل روابط متقابل شهر و روستا در میزان توسعهیافتگی روستاهای دهستان حومه، شهرستان هرسین»، فصلنامه مسکن و محیط روستا، دوره ۳۲، شماره ۱۴۳، صفحات ۸۹-۱۰۰٫
نوغانی، م.، اصغرپورماسوله، ا.، شیما، صفا.، کرمانی، م.، ۱۳۸۷٫ «کیفیت زندگی شهروندان و رابطه آن با سرمایه اجتماعی در شهر مشهد»، فصلنامه دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال ۵، شماره ۱، صفحات ۱۱۱-۱۴۰٫
Abdul-Hak. Bdul-Razak, N.A., Ismail, R., 2010. Does social capital reduce poverty? A case study of rural households in Terengganu Malaysia, European journal of social sciences,14(4): 556-566.
Bartkus, V.O., Davis, J.H ,.2010. Social capital: Reaching out, reaching in, San Francisco: Edward Elgar Publishers.
Coleman, J,. 1990. Equality and Achievement in Education, James S, Coleman, Pp xi, 340.
Collier,. 1998. Social capital and poverty.
World Bank, pp 27.
De Silva, M,. Sharon, J., Huttly, R., Harpham, T., Kenwar, M.G,. 2007. Social capital and mental health: A comparative analysis of four low income countries, Social Science & Medicine, 64(1): 5-20.
Dinda, S., 2014. Inclusive growth through creation of human and social capital, International Journal of Social Economics, 41(10): 878 – ۸۹۵٫
Dusuki, A.W., 2008. Banking for the poor: the role of Islamic banking in microfinance initiatives, Journal of Humanomics, 24)1:( 49-66.
Fistolam, R,. 2011. The unsustainable city, Urban entropy and social capital: the needing of a new urban planning, 2011, International Conference on Green Buildings and Sustainable Cities, Engineering ,21: 976 – ۹۸۴٫
Liu, A,. Besser, T,. 2003. Social capital and participation in community improvement activities by elderly residents in small towns and rural communities Rural Social, 68: 343-365.
Ljunge, M., 2014. Social capital and political institutions: evidence that democracy fosters trust, Economics Letters, 122 (1): 44-49.
Murayama, H,. Tomoko, W., Reiko, A., Ikuko, S., Satoru, Y,. 2012. Contextual effect of different components of social capital on health in a suburban city of the greater Tokyo area: A multilevel analysis Social Science & Medicine, 75(12): 2472-2480.
Putnam, R., 1993. The Prosperous community Social Capital and Public life, The American Prospect, spring, 35-42.
Putnam, R.D,. 2002. Democracy in flux: The Evolution of Social capital in Contemporary society, New York: oxford University press, 522.
Richards, A. ,Reed, J,.2015. Social capital’s role in the development of volunteer-led cooperatives, Social Enterprise Journal, 11(1): 4 – ۲۳٫
Seong-Kyu, H., 2010. Housing, social capital and community development in Seoul Cities, 27, Supplement 1: S35-S42.
Sharp, J.S., Smith, M.B., 2003. Social capital and farming at the rural–urban interface: the importance of nonfarmer and farmer relations, Agricultural Systems ,76( 3): 913-927.
Szeman, I., Kaposy, T., 2010. Cultural theory: an anthology, United Kingdom, John Wiley & Sons Ltd.
Szucs, A., 2013. Wind comfort in a public urban space, Case study within Dublin Docklands, Journal of Frontiers of Architectural Research, 2: 50–۶۶٫
Toloie Eshlaghy, A., 2008. Application of Data Envelopment Analysis in the Relative Measure of Social Capital, Applied Mathematical Sciences, 2(57: 2803 – ۲۸۲۲٫
Uzzi, B., Dunlap, S., 2005. how to build your network, Harvard business Review,12: 53-60.
Wagner, H.T,. Beimborn, D., Weitzel, T., 2014. How social capital among information technology and business units drives operational alignment and IT business value. Journal of Management Information Systems. 31 (1): 241-272.
Ziersch, A.M., Baum, F., Darmawan, I. G., Kavanagh, A.M., Bentley, R.J., 2009. Social capital and health in rural and urban communities in South Australia. Aust N Z J Public Health. 2009 Feb; 33(1):7-16. Doi: 10.1111/j.1753-6405.2009.00332.x.
Survey and analysis of the dimensions of social capital in rural and urban areas of the bukan
Abstract
Social capital is being developing concepts such as trust, partnership and mutual relations between members of a group, in a manner that helps steer the Group towards the achievement of the goals, based on positive values and standards in the community. Hence, this research is looking for the study and analysis of the level of social capital in rural and urban parts of the bukan city. The study was descriptive-analytical, based on the library sources and field studies. The data have been analyzed using Pearson correlation coefficient. The Statistical population is the population of the city of Bukan and villages in the central part. Statistical sampling for the city of bukan is achieved using the Cochrane is a simple random sample of 384. To select the sample of villages has been used the method of cluster sampling-a class. THE Statistical sample of villages also is obtained using the formula Cochran 379. Results indicate that among the components of trust in friends in rural areas there is a significant relationship. In the field of participation in social activities in the rural areas has a significant relationship is the partnership and collective participation in the activities of components in urban areas. Also in the field of mutual communication in rural areas, is a significant factor in relation to the interaction with neighbors with more solidarity than urban areas. Therefore, it can be argued that social capital in rural areas to the city of BUKAN is the superior characteristics.
Keywords: Social capital, urban areas, rural areas, Bukan.